Тіс эмалі — тістерді сыртқы факторлардан, микробтардан және зақымданулардан қорғайтын қорғаушы қабат. Уақыт өте келе эмаль жұқарып, мөлдір бола бастайды, бұл тістердің сыртқы көрінісін нашарлатып қана қоймай, олардың сезімталдығын және осалдығын арттырады. Осы мақалада эмальдің жұқаруының себептері, белгілері, диагностикасы және заманауи емдеу тәсілдері қарастырылады.
Эмальдің жұқару себептері
Эмальдің жұқаруы әр түрлі себептермен болуы мүмкін. Бұл процесс табиғи қартаюмен қатар, сыртқы факторлардың әсерінен де орын алуы мүмкін. Негізгі себептер:
Тіс күтімінің дұрыс болмауы
Тістерді тым қатты немесе агрессивті тазалау эмальдің зақымдануына әкелуі мүмкін. Қатты щетка немесе абразивті бөлшектері бар тіс пастасын қолдану эмальдің жұқаруына себепші болады.
Тамақ және сусындардың қышқылдығы
Қышқылдығы жоғары тағамдар мен сусындар (цитрус жемістері, газдалған сусындар, сірке суы) эмальды ерітіп, оның жұқаруына әкеледі. Қышқылдың үнемі әсер етуі эмальдің эрозиясына және оның жұқаруына себеп болады.
Бруксизм (тіс қажап шағу)
Түнде тістерді қажап шағу немесе сызғылау эмальдың зақымдалуына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай көбінесе стресстен, алаңдаушылықтан немесе дұрыс емес прикусқа байланысты болады.
Жасы ұлғайған сайын болатын өзгерістер
Жасы ұлғайған сайын эмаль табиғи түрде тозып, тістер әртүрлі зақымдарға көбірек ұшырайды.
Генетикалық бейімділік
Кейбір адамдарда эмальдің жұқарып кетуіне бейімділік болуы мүмкін, бұл олардың эмальдің ерте жұқаруына ықпал етеді.
Ауыз қуысының аурулары
Периодонтит, кариес, дұрыс емес прикус эмальдің жұқаруына ықпал етеді. Сондай-ақ, асқазан-ішек жолдарының аурулары (мысалы, гастроэзофагеальды рефлюкс ауруы) қышқылдың ағуын тудыруы мүмкін, бұл эмальға зиян тигізеді.
Тістерді тым қатты немесе агрессивті тазалау эмальдің зақымдануына әкелуі мүмкін. Қатты щетка немесе абразивті бөлшектері бар тіс пастасын қолдану эмальдің жұқаруына себепші болады.
Тамақ және сусындардың қышқылдығы
Қышқылдығы жоғары тағамдар мен сусындар (цитрус жемістері, газдалған сусындар, сірке суы) эмальды ерітіп, оның жұқаруына әкеледі. Қышқылдың үнемі әсер етуі эмальдің эрозиясына және оның жұқаруына себеп болады.
Бруксизм (тіс қажап шағу)
Түнде тістерді қажап шағу немесе сызғылау эмальдың зақымдалуына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай көбінесе стресстен, алаңдаушылықтан немесе дұрыс емес прикусқа байланысты болады.
Жасы ұлғайған сайын болатын өзгерістер
Жасы ұлғайған сайын эмаль табиғи түрде тозып, тістер әртүрлі зақымдарға көбірек ұшырайды.
Генетикалық бейімділік
Кейбір адамдарда эмальдің жұқарып кетуіне бейімділік болуы мүмкін, бұл олардың эмальдің ерте жұқаруына ықпал етеді.
Ауыз қуысының аурулары
Периодонтит, кариес, дұрыс емес прикус эмальдің жұқаруына ықпал етеді. Сондай-ақ, асқазан-ішек жолдарының аурулары (мысалы, гастроэзофагеальды рефлюкс ауруы) қышқылдың ағуын тудыруы мүмкін, бұл эмальға зиян тигізеді.
Эмальдің жұқару белгілері
Эмальдың мөлдірлігі мен жұқаруы әртүрлі белгілермен көрінуі мүмкін. Олардың ішінен маңыздысы:
Тістердің мөлдір жиегі
Эмальдың жұқаруы, әсіресе тістің мойын аймағында, тістердің мөлдір немесе жылтырап көрінуіне әкеледі. Бұл эмальдың қорғаныш қасиеттерінің төмендегенін көрсетеді.
Тістердің сезімталдығы
Эмальдың жұқаруы тістерді суыққа, ыстыққа, қышқылға немесе тәтті тағамдарға өте сезімтал етеді. Бұл жағдай тістердің гиперестезиясы деп аталады.
Тістердің түсінің өзгеруі
Эмаль жұқарған кезде, оның астында орналасқан дентин тінінің түсі байқалады. Дентиннің түсі сарылау болғандықтан, тістер сары болады.
Сызаттар мен жарылулар
Эмаль қатты жұқарған жағдайда тістерде микрожарылулар мен сызаттар пайда болады, бұл кариес пен басқа аурулардың пайда болу қаупін арттырады.
Эмальдың жұқаруы, әсіресе тістің мойын аймағында, тістердің мөлдір немесе жылтырап көрінуіне әкеледі. Бұл эмальдың қорғаныш қасиеттерінің төмендегенін көрсетеді.
Тістердің сезімталдығы
Эмальдың жұқаруы тістерді суыққа, ыстыққа, қышқылға немесе тәтті тағамдарға өте сезімтал етеді. Бұл жағдай тістердің гиперестезиясы деп аталады.
Тістердің түсінің өзгеруі
Эмаль жұқарған кезде, оның астында орналасқан дентин тінінің түсі байқалады. Дентиннің түсі сарылау болғандықтан, тістер сары болады.
Сызаттар мен жарылулар
Эмаль қатты жұқарған жағдайда тістерде микрожарылулар мен сызаттар пайда болады, бұл кариес пен басқа аурулардың пайда болу қаупін арттырады.
Эмальдың жұқаруын диагностикалау
Эмальдың жұқаруының дәрежесін анықтау үшін стоматологқа бару қажет. Диагностика бірнеше кезеңнен тұрады:
Көрнекі тексеру
Стоматолог арнайы құралмен тістерді тексереді. Эмальдағы мөлдірлік пен сызаттар айқын көрінеді.
Рентгенография
Рентген тістің ішкі проблемаларын анықтауға көмектеседі, мысалы, кариес немесе көрінбейтін зақымдар.
Сезімталдықты тексеру
Стоматолог тістердің сезімталдығын тексеру үшін суық немесе ыстық заттарды қолданады.
Стоматолог арнайы құралмен тістерді тексереді. Эмальдағы мөлдірлік пен сызаттар айқын көрінеді.
Рентгенография
Рентген тістің ішкі проблемаларын анықтауға көмектеседі, мысалы, кариес немесе көрінбейтін зақымдар.
Сезімталдықты тексеру
Стоматолог тістердің сезімталдығын тексеру үшін суық немесе ыстық заттарды қолданады.
Эмальдың жұқаруын емдеу
Эмальдың жұқаруының емделуі оның зақымдану дәрежесіне және тістердің жағдайына байланысты. Емдеу мен профилактиканың әртүрлі тәсілдері бар, олар тістердің денсаулығын сақтау үшін пайдалы болуы мүмкін:
Эмальды фторлау
Эмальды нығайту үшін фторды қолдану ұсынылады. Бұл кәсіби процедураны стоматолог орындауы мүмкін, сондай-ақ үйде фторлы тіс пасталарын қолдану да тиімді болады.
Эмальды реминерализациялау
Егер эмаль әлі толық зақымданбаған болса, реминерализация процедурасы жүзеге асырылып, эмаль құрамындағы жоғалған минералдар қалпына келтіріледі.
Стоматологиялық пломбаларды қолдану
Эмальдың жұқаруы нәтижесінде пайда болған сызаттар мен жарылуларды пломбалау арқылы қалпына келтіруге болады.
Коронкалар мен винирлер
Эмаль қатты зақымданған жағдайда коронкалар мен винирлер қолданылады. Олар тістің сыртқы көрінісін қалпына келтіріп, тістерді ары қарай бұзылудан қорғайды.
Прикус түзету
Егер эмальдың жұқаруы дұрыс емес прикусқа байланысты болса, ортодонтиялық емдеу қажет болуы мүмкін.
Эмальды нығайту үшін фторды қолдану ұсынылады. Бұл кәсіби процедураны стоматолог орындауы мүмкін, сондай-ақ үйде фторлы тіс пасталарын қолдану да тиімді болады.
Эмальды реминерализациялау
Егер эмаль әлі толық зақымданбаған болса, реминерализация процедурасы жүзеге асырылып, эмаль құрамындағы жоғалған минералдар қалпына келтіріледі.
Стоматологиялық пломбаларды қолдану
Эмальдың жұқаруы нәтижесінде пайда болған сызаттар мен жарылуларды пломбалау арқылы қалпына келтіруге болады.
Коронкалар мен винирлер
Эмаль қатты зақымданған жағдайда коронкалар мен винирлер қолданылады. Олар тістің сыртқы көрінісін қалпына келтіріп, тістерді ары қарай бұзылудан қорғайды.
Прикус түзету
Егер эмальдың жұқаруы дұрыс емес прикусқа байланысты болса, ортодонтиялық емдеу қажет болуы мүмкін.
Эмальдың жұқаруын алдын алу
Эмальдың жұқаруын болдырмау үшін бірнеше қарапайым, бірақ тиімді ұсыныстарды орындауға болады:
Дұрыс тіс күтімі
Тістерді күніне екі рет жұмсақ щеткамен және фторлы тіс пастасымен тазалаңыз. Аралық кеңістіктерді тіс жіптерімен тазалауды ұмытпаңыз. Эмальды зақымдамас үшін агрессивті тазалаудан аулақ болыңыз.
Қышқылды өнімдерді азайту
Цитрус жемістері, газдалған сусындар, сірке суы сияқты қышқылды тағамдарды аз тұтыныңыз. Қышқылды өнімдерден кейін тістерді бірден тазалаудан аулақ болыңыз, өйткені бұл эмальдың қосымша зақымдануына әкелуі мүмкін.
Бруксизм кезінде қорғаныш каппаларын қолдану
Түнде тістеріңізді қажап шағу әдетіңіз болса, стоматологпен кеңесіп, қорғаныш каппаларын қолдануды ұсыныңыз. Бұл эмальдың зақымдануы мен тістердің бұзылуын болдырмайды.
Стоматологқа тұрақты барып тұру
Стоматологқа жылына кемінде екі рет баруды әдетке айналдырыңыз. Эмальдағы проблемаларды ерте анықтау маңызды.
Тістерді күніне екі рет жұмсақ щеткамен және фторлы тіс пастасымен тазалаңыз. Аралық кеңістіктерді тіс жіптерімен тазалауды ұмытпаңыз. Эмальды зақымдамас үшін агрессивті тазалаудан аулақ болыңыз.
Қышқылды өнімдерді азайту
Цитрус жемістері, газдалған сусындар, сірке суы сияқты қышқылды тағамдарды аз тұтыныңыз. Қышқылды өнімдерден кейін тістерді бірден тазалаудан аулақ болыңыз, өйткені бұл эмальдың қосымша зақымдануына әкелуі мүмкін.
Бруксизм кезінде қорғаныш каппаларын қолдану
Түнде тістеріңізді қажап шағу әдетіңіз болса, стоматологпен кеңесіп, қорғаныш каппаларын қолдануды ұсыныңыз. Бұл эмальдың зақымдануы мен тістердің бұзылуын болдырмайды.
Стоматологқа тұрақты барып тұру
Стоматологқа жылына кемінде екі рет баруды әдетке айналдырыңыз. Эмальдағы проблемаларды ерте анықтау маңызды.
Қорытынды кеңестер
Тіс эмалінің жұқаруы — бұл уақытылы қарауды және емдеуді қажет ететін мәселе. Бұл процесс табиғи түрде жүрсе де, дұрыс емес гигиена, тамақтану немесе аурулар әсерінен болуы мүмкін. Егер тістердің түсі өзгерсе немесе сезімталдығы артса, стоматологқа жедел бару маңызды. Заманауи емдеу және профилактика әдістері тістердің денсаулығын қалпына келтіруге және эмальдың одан әрі бұзылуын болдырмауға көмектеседі.
