Балалық шақта алынған психологиялық жарақат ересек адамның бүкіл өміріне терең әсер етуі мүмкін. Бұл тәжірибе адамның мінез-құлқына, эмоциялық жағдайына, қоршаған адамдармен қарым-қатынасқа және физикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Осындай жарақаттардың тұлғаның дамуына қалай ықпал ететінін және қандай емдеу әдістері мен қалпына келтіру жолдары бар екенін түсіну маңызды.
Психологиялық жарақат деген не?
Психологиялық жарақат — адамның стресс немесе ауыр жағдайды бастан кешіруі нәтижесінде оның психикалық жағдайына ұзақ мерзімді теріс әсер ететін жағдай. Балалық шақтағы жарақаттар физикалық, эмоциялық немесе сексуалды зорлық-зомбылықпен, жақын адамынан айырылумен, отбасының токсикалық атмосферасымен немесе отбасылық үлкен даулармен байланысты болуы мүмкін.
Балалық шақтағы психологиялық жарақаттың түрлері
- Физикалық зорлық-зомбылық — кез келген физикалық зорлық, соның ішінде соққылар, ұрулар және қатыгездікпен қарым-қатынас.
- Эмоциялық зорлық-зомбылық — манипуляция, қорлау, баланың қажеттіліктерін елемеу немесе психологиялық қысым көрсету.
- Сексуалды зорлық-зомбылық — баланы сексуалды әрекеттерге тарту немесе сексуалды зорлық көрсету.
- Жоғалтулар мен айырылулар — ата-аналардың өлімі, ажырасу, жақын адаммен қарым-қатынастың үзілуі.
- Назар аудармау және қамқорлықтан бас тарту — қолдау мен махаббаттың жоқтығы, бұл терең эмоционалдық жарақаттарды қалдыруы мүмкін.
Психологиялық жарақат ересек өмірге қалай әсер етеді?
Эмоциялық және психикалық бұзылулар
Балалық шақта алған жарақаттар ересек адамда түрлі психикалық бұзылуларға әкелуі мүмкін. Олардың ішінде:
- Тревождық бұзылулар — үнемі алаңдаушылық, паникалық шабуылдар, фобиялар.
- Депрессия — үмітсіздік, апатия, өмірге қызығушылықтың төмендеуі.
- Посттравматикалық стресстік бұзылыс (ПТСР) — жарақаттан кейінгі оқиғалар туралы естеліктер, түнгі қорқынышты түстер, жоғары қозғыштық.
- Өзін-өзі бағалаудың төмендігі — адам өзіне сенбеуі, махаббатқа немесе табысқа лайық емес сезінуі мүмкін.
Қарым-қатынас мәселелері
Балалық шақтағы психологиялық жарақат ересек адамның қарым-қатынасқа қалай қарайтынына жиі әсер етеді:
- Сенім мәселелері — адам басқа адамдарға, әсіресе интимді қатынастарда, сенімсіздік көрсетуі мүмкін.
- Денсаулықты сақтайтын қарым-қатынастар құру мүмкіндігінің болмауы — теріс тәжірибе нәтижесінде ересек адам өз қарым-қатынастарында қайталанатын теріс сценарийлерді орындай алады (мысалы, абьюзивті сипаттағы серіктестерді іздеу).
- Қашықтық — өткен жарақаттарға жауап ретінде адам жақын қарым-қатынастар мен интимділіктен қашып, жалғыздықты таңдайды.
Физикалық денсаулық
Психологиялық жарақат тек психикалық жағдайға ғана емес, сонымен қатар физикалық денсаулыққа да әсер етуі мүмкін:
- Созылмалы аурулар — жарақаттар туындаған стресс созылмалы ауруларға, мысалы, жүрек-қан тамырлары аурулары, астма, қант диабетіне әкелуі мүмкін.
- Иммундық жүйенің әлсіреуі — тұрақты стресс иммундық жүйенің жұмысын бұзады, бұл инфекцияларға бейімділікті арттырады.
- Ауырсынулар мен бұлшықет кернеуі — бала кезіндегі жарақаттармен ауыратын адамдар жиі созылмалы ауырсынудан зардап шегеді, бұл ауырсынулар органикалық себептермен емес, психоэмоционалды жағдаймен байланысты болуы мүмкін.
Психологиялық жарақаттың ересектердегі белгілері
Балалық шақта психологиялық жарақатты бастан кешірген ересектерде келесі белгілер болуы мүмкін:
- Көңіл-күйдің жиі өзгеруі, тітіркенгіштік.
- Өзін-өзі бағалау проблемалары және өзіне сенімсіздік.
- Ұйқының бұзылуы: ұйқысыздық, түнгі қорқынышты түстер.
- Жарақат туралы еске түсіретін орындардан, адамдардан немесе жағдайлардан аулақ болу.
- Өзін-өзі оқшаулау немесе жақын қатынастардан қорқу.
- Шешім қабылдауда қиындықтар және өмірде бақылаудың жоқтығы.
Балалық кездегі жарақаттардың салдарын диагностикалау және емдеу
Диагностика
Психологиялық жарақатты диагностикалау үшін маманға — психологқа немесе психотерапевтке жүгіну маңызды. Диагностика келесілерді қамтиды:
- Пациентпен әңгімелесу — маман жарақат тарихын, белгілерді және олардың қазіргі өмірде қалай көрінетінін зерттейді.
- Психологиялық тесттер — арнайы сауалнамалар мен тесттер қолданылады, олар тревождық, депрессиялық немесе посттравматикалық стресстік деңгейін анықтауға көмектеседі.
- Терапевтік бағалау — маман жарақаттың пациенттің мінез-құлқы мен қарым-қатынастарына қалай әсер ететінін бағалайды.
Емдеу әдістері
Психологиялық жарақаттың емделуі бірнеше тәсілдерді қамтиды. Негізгі емдеу әдістері:
Психотерапия
Психотерапия жарақатпен жұмыс істеудің ең тиімді әдісі болып табылады. Балалық шақтағы жарақаттардың салдарын емдеуде қолданылатын бірнеше психотерапия түрі бар:
Психотерапия жарақатпен жұмыс істеудің ең тиімді әдісі болып табылады. Балалық шақтағы жарақаттардың салдарын емдеуде қолданылатын бірнеше психотерапия түрі бар:
- Когнитивті-беһевиоральды терапия (КБТ) — жарақатпен байланысты теріс ойлар мен мінез-құлықтарды өзгертуге көмектеседі.
- Травматерапия — жарақаттарды, ауыртпалықтарды және эмоцияларды өңдеуге бағытталған.
- Топтық терапия — ұқсас жарақаттарды бастан кешірген басқа адамдармен қарым-қатынас жасауға көмектеседі.
- Гипнотерапия — эмоциялық шиеленісті төмендетуге және травматикалық тәжірибені өңдеуге көмектеседі.
Медикаментозды емдеу
Кейбір жағдайларда тревождық бұзылуларды немесе депрессияны жеңілдету үшін медикаментозды емдеу тағайындалуы мүмкін. Бұл антидепрессанттар, анксиолитиктер немесе ұйқыны қалыпқа келтіретін дәрілер болуы мүмкін.
Өзін-өзі көмектесу және қолдау
Қалпына келтіруде өзін-өзі көмек көрсету мен жақын адамдардан қолдау үлкен рөл атқара алады. Мұндай шаралар:
Кейбір жағдайларда тревождық бұзылуларды немесе депрессияны жеңілдету үшін медикаментозды емдеу тағайындалуы мүмкін. Бұл антидепрессанттар, анксиолитиктер немесе ұйқыны қалыпқа келтіретін дәрілер болуы мүмкін.
Өзін-өзі көмектесу және қолдау
Қалпына келтіруде өзін-өзі көмек көрсету мен жақын адамдардан қолдау үлкен рөл атқара алады. Мұндай шаралар:
- Медитация мен релаксация практикалары.
- Қолдаушы терапия және қолдау топтарына қатысу.
- Эмоцияларды өңдеу үшін күнделік жүргізу.
Қалпына келтіру бойынша дәрігерлердің кеңестері
Дәрігерлер мен психотерапевттер балалық шақтағы жарақатты бастан кешірген адамдарға бірнеше ұсыныстар береді:
- Өз сезімдеріңізден қашпаңыз. Эмоцияларды басып тастамай, оларды сезініп, ауыртпалықты өңдеуге рұқсат етіңіз.
- Маманмен жұмыс жасаңыз. Қалпына келтірудің ең тиімді жолы — маманның көмегімен жарақаттармен қауіпсіз жұмыс жасау.
- Алкоголь мен есірткіні болдырмау. Бұл заттар жарақаттың белгілерін нашарлатып, тәуелділікке әкелуі мүмкін.
- Денсаулығыңызға мән беріңіз. Өзіңізді қолдайтын және түсінетін адамдармен қарым-қатынас жасаңыз.
Қорытынды ұсыныстар
Балалық шақта алынған психологиялық жарақат ересек адамның өміріне терең әсер етуі мүмкін. Бұл эмоциялық, қарым-қатынас және физикалық денсаулық мәселелерін туындатуы мүмкін. Дегенмен, дұрыс қолдау мен емдеумен жарақаттың салдарынан арылып, толыққанды өмір сүруге болады. Жарақатты өңдеу үшін маманның көмегіне жүгіну өте маңызды.
