Нервтік күйзеліс — бұл жиі психоэмоционалды бұзылыстарды сипаттайтын термин. Бұл жағдай әр адамда әртүрлі көрінуі мүмкін, сондықтан оны анықтау әрдайым оңай емес, бірақ оның белгілері, себептері және басқару әдістерін түсіну маңызды, өйткені бұл психикалық денсаулықты сақтау үшін қажет.
Нервтік күйзеліс дегеніміз не?
Нервтік күйзеліс — бұл ұзақ уақытқа созылған стресс, шамадан тыс жүктеме немесе травмалық жағдайлардан кейін дамитын өткір психоэмоционалды жағдай. Бұл психикалық ауру ретінде диагноз қойылмайды, бірақ нервтік және эмоционалды шамадан тыс жүктемелердің нәтижесі ретінде қарастырылады. Күнделікті өмірде нервтік күйзеліс көбінесе «психикадағы артық жүктеме» жағдайымен байланысты, яғни адам шамадан тыс талаптар мен жүктемелермен күресе алмайды, бұл эмоционалдық және физикалық күйзелістерге алып келеді.
Нервтік күйзелістің белгілері
Нервтік күйзелістің белгілері әртүрлі болуы мүмкін және әртүрлі деңгейде көрінеді:
Эмоционалды белгілері:
- Үмітсіздік пен апатия сезімі: күш-қуаттың жоқтығы, ештеңе маңызды емес деген сезім.
- Жылау және көз жас: артық сезімталдық, кішкентай нәрселерге жиі жылау.
- Қажетсіз алаңдаушылық: үнемі уайымдау, паника, жағдайдың бақылаудан шығып кетуі сезімі.
- Қыжыл мен ашуланшақтық: көңіл-күйдің түрлі өзгерістері, айналадағы адамдарға немесе өзіне ашу.
- Ауырсыну сезімі: өз сәтсіздіктері мен қиындықтарды жеңе алмайтын сезім.
Физикалық белгілері:
- Шаршау мен әлсіздік: тіпті қарапайым тапсырмаларды орындау өте қиын, үнемі шаршау сезімі.
- Бас ауруы: мойын және бас бұлшықеттеріндегі кернеу күшті ауырсынуларға әкелуі мүмкін.
- Асқазан мәселелері: жүрек айну, іштің ауруы, асқазан-ішек проблемалары.
- Тремор мен діріл: нервтік күйзелістер қолдарда немесе аяқтарда дірілдеу тудыруы мүмкін.
- Ұйқы проблемалары: ұйқысыздық немесе керісінше, тым көп ұйықтау және әлемнен бас тарту сезімі.
Психологиялық белгілері:
- Дезориентация мен шатасу: зейінді шоғырландыруда қиындықтар, шешім қабылдауда мәселелер.
- Жалғыздық және оқшаулану сезімі: ешкім түсінбейтін сезім, адамның өз проблемаларымен жалғыз қалуы.
- Қарым-қатынасқа қиындықтар: қарым-қатынас жасау қиынға соғады, әлеуметтік әрекеттерден қашу, айналадағы адамдардан алыстау сезімі.
Нервтік күйзелістің себептері
Нервтік күйзеліс көптеген факторлардан туындауы мүмкін, және бұл көбінесе бір ғана себеп емес, бірнеше жағдайлардың бірігуі нәтижесінде пайда болады. Мұнда негізгі себептердің бірнешеуі көрсетілген:
- Ұзақ уақытқа созылған стресс және шамадан тыс жүктеме: жұмыс, отбасылық міндеттер, оқу, жеке өмірдегі қиындықтар — бәрі де созылмалы күйзеліс тудыруы мүмкін.
- Маңызды өмірлік өзгерістер: көшу, ажырасу, жақын адамды жоғалту, жұмыстан босату — бұл оқиғалар эмоционалды бейімделуді талап етеді және күшті күйзеліс тудыруы мүмкін.
- Эмоцияларды басқаруда қиындықтар: адам өз сезімдерін білдіре алмайтын немесе қиын эмоцияларды қабылдай алмайтын жағдайда олар жиналып, күйзеліс тудыруы мүмкін.
- Қолдаудың болмауы: жалғыздық сезімі және өз сезімдеріңмен бөлісе алмау күйзелісті күшейтуі мүмкін.
- Созылмалы аурулар: физикалық проблемалар психикалық жағдайды бұзуы мүмкін, әсіресе ауру ұзақ уақыт бойы емделуді талап етсе.
- Травмалық оқиғалар: апаттар, зорлық-зомбылық, шок немесе драмалық оқиғалар посттравматикалық күйзеліс бұзылуына әкелуі мүмкін.
Нервтік күйзеліс кезінде қалай әрекет етуге болады?
Нервтік күйзеліс — бұл адамның тоқтап, өмірін қайта ойластыру қажеттілігінің белгісі. Міне, нервтік күйзелісті жеңуге көмектесетін бірнеше тиімді әдіс:
- Мәселені мойындау: қалпына келу үшін бірінші қадам — бұл қиын кезеңді бастан өткеріп жатқаныңызды мойындау. Сезімдеріңізді жасырып қалмаңыз, өзіңізбен адал болыңыз.
- Демалу және қалпына келу: қалпына келу үшін уақыт бөліңіз. Демалыңыз, ұйықтаңыз, қуаныш әкелетін іс-шаралармен айналысыңыз (оқу, серуендеу, хобби). Сіздің денеңіз бен психикаңыз қайта қуат алу қажет.
- Релаксация әдістері:
- Терең тыныс алу: қарапайым тыныс алу жаттығулары нерв жүйесін босаңсытуға көмектеседі.
- Медитация және йога: бұл практикалар денені және ақыл-ойды босаңсытуға, стрессті төмендетуге көмектеседі.
- Прогрессивті бұлшықет релаксациясы: бұл әдісте адам бұлшықеттердің топтарын біртіндеп кернеу мен босаңсу арқылы физикалық кернеуді жеңілдетеді.
- Дұрыс тамақтану және физикалық белсенділік: теңгерімді тамақтану және тұрақты жаттығулар стресс деңгейін реттеуге көмектеседі. Тіпті таза ауада қарапайым серуендеу де эндорфиндер шығаруға ықпал етеді.
- Жақындардың қолдауы: достармен немесе отбасымен әңгімелесу маңызды қолдау көзі болуы мүмкін. Көбіне біреумен сөйлесу жеңілдету сезімін береді.
- Психологиялық көмек: егер өзіңіз жалғыз жеңе алмайтындай сезінсеңіз, психологқа немесе психотерапевтке жүгінуден тартынбаңыз. Мамандар стресстің себептерін түсінуге және оны жеңу жолдарын ұсынуға көмектеседі.
Қашан психолог немесе психиатрға жүгіну керек?
Егер нервтік күйзеліс тоқтамаса және жағдайыңыз нашарлай берсе, маманға көмекке жүгіну маңызды. Мұнда кәсіби көмек қажет болатын бірнеше белгілер бар:
- Күйзеліс тұрақты нашарлауы: жағдай жақсармайды, қабылданған шараларға қарамастан.
- Психосоматикалық белгілер: психикалық жағдай физикалық денсаулыққа әсер етсе (мысалы, күшті бас аурулары, жүрек мәселелері).
- Өзін-өзі жарақаттау немесе суицид ойлары: өзін-өзі жарақаттау немесе суицид туралы ойлар пайда болса, дереу көмекке жүгіну қажет.
- Ұзаққа созылған депрессия немесе алаңдаушылық: егер сезімдер бірнеше апта немесе айлар бойы жалғасып, қалыпты өмірге кедергі келтірсе.
Нервтік күйзелістен қалай сақтануға болады?
Нервтік күйзелістердің алдын алу үшін психоэмоционалды жағдайыңызды бақылап, стрессті басқаруды үйрену маңызды. Мұнда бірнеше кеңестер:
- Стрессті басқару дағдыларын дамыту: медитация, йога, терең тыныс алу сияқты әдістерді тұрақты түрде пайдалану стрессті бақылауда ұстауға көмектеседі.
- Жұмыс пен демалыстың тепе-теңдігі: өзіңізді артық жүктемеңіз. Міндеттерді бөлу және көмек сұрау дағдыларын үйреніңіз.
- Өзіңізге күтім жасау: қуаныш әкелетін іс-шаралармен айналысыңыз және физикалық белсенділікті ұмытпаңыз.
- Әлеуметтік байланыстар: жақындармен байланыста болуға тырысыңыз, сезімдеріңізбен бөлісіңіз, өзіңізді оқшауландырмаңыз.
Қорытынды
Нервтік күйзеліс — бұл организмнің маңызды белгісі, ол назар мен күтімді қажет етеді. Белгілерді уақытында танып, қажет болған жағдайда көмекке жүгіну маңызды. Дұрыс әдістер мен қолдау арқылы эмоционалдық тепе-теңдікті қалпына келтіріп, болашақта қиын жағдайлармен күресуді үйренуге болады.
