Астма — тыныс жолдарының созылмалы ауруы, онда бронхтарда қабыну мен тарылу пайда болады, бұл дем алуды қиындатады. Астматикалық ұстама кенеттен пайда болып, жағымсыз сезімдер тудырады, әдетте тұншығу, жөтел, сүңгі тәрізді дем алу және ауа жетіспеушілігінен байқалады. Астматикалық ұстаманы дұрыс басқару маңызды, өйткені бұл ауыр асқынулардың алдын алуға және қалпына келтіруді тездетуге көмектеседі. Осы мақалада біз астманың себептерін, түрлерін, астматикалық ұстама кезінде не істеу керектігін, сондай-ақ ұстамалар қаупін төмендету жолдарын қарастырамыз.
1. Астманың себептері
Астма көптеген себептерге байланысты дамуы мүмкін, олардың ішінде генетикалық және экологиялық факторлар бар. Негізгі тәуекел факторлары мыналарды қамтиды:
- Генетикалық бейімділік: Егер жақын туыстарыңызда (ата-аналар, бауырлар, әпкелер) астма немесе аллергия болса, астма ауруының қаупі айтарлықтай жоғарылайды.
- Аллергендер: Тозаң, үй жануарларының жүні, шаң кенелері, зең, иістер мен химиялық заттар — осы аллергендер астмалық ұстаманы қоздыруы мүмкін.
- Сыртқы факторлар: Ауа ластануы, түтін, химиялық заттар, үй тазалау құралдарының немесе парфюмерияның қатты иістері астма белгілерін өршітуі мүмкін.
- Жақындаған тыныс жолдарының инфекциялары: Ерте жастағы вирустық инфекциялар болашақта астма даму қаупін арттыруы мүмкін.
- Физикалық жүктеме: Суық ауа райында және жоғары ылғалдылық кезінде қарқынды физикалық белсенділік бронхоспазмды және астматикалық ұстаманы тудыруы мүмкін.
- Ауа температурасының күрт өзгеруі: Салқыннан жылыға немесе керісінше ауысу кейбір адамдарда астматикалық ұстаманы қоздыруы мүмкін.
2. Астманың түрлері
Астма түрлі себептер мен триггерлерге байланысты әртүрлі түрлерде көрінеді:
- Аллергиялық астма: Тозаң, үй жануарларының жүні, зең немесе тамақ өнімдері сияқты аллергендермен туындайды. Бұл аурудың ең көп тараған түрі.
- Аллергиялық емес астма: Вирустық инфекциялар, химиялық тітіркендіргіштер, ауа райы өзгерісі немесе стресстің әсерінен дамиды.
- Физикалық жүктеме туындаған астма: Белсенді физикалық жаттығулар кезінде, әсіресе суық ауа райында немесе жоғары ылғалдылықта, белгілері күшейеді.
- Түнгі астматикалық ұстама: Кейбір адамдарда астма түнде немесе таңертең ерте уақытта көбірек байқалады, бұл ағзадағы кортизол деңгейінің төмендеуіне байланысты.
3. Астматикалық ұстама кезінде не істеу керек?
Ингаляторды пайдаланыңыз
Астматикалық ұстаманың алғашқы белгілері, мысалы, сүңгі тәрізді дем алу немесе ауа жетіспеушілігі пайда болғанда, дәрігер тағайындаған бронхолитикалық ингаляторды бірден пайдалану қажет. Бұл тыныс жолдарын кеңейтіп, дем алуды жеңілдетеді. Мұндай ингаляторлар әдетте сальбутамол сияқты препараттардан тұрады, олар бронхоспазмды тез жеңілдетеді.
Тиісті позаны қабылдаңыз
Қолайлы жағдайда отырып, денені сәл алға қарай еңкейтіңіз. Бұл дем алуды жеңілдетіп, ауаның өкпеге кіруін жақсартады. Егер мүмкін болса, тыныштық сақтап, дүрбелеңнің алдын алыңыз.
Баяу және терең дем алыңыз
Жылдам және таяз дем алудан аулақ болыңыз. Мұқият және терең дем алыңыз, дем алған кезде тыныс алу мен шығарудың арасында үзіліс жасаңыз. Бұл тыныштануға, стрессті төмендетуге және дем алудың жиілеуін болдырмауға көмектеседі.
Сабыр сақтаңыз
Паника тек белгілерді күшейтеді. Ойды жинақтап, сабыр сақтап, жағдайды басқаруға тырысыңыз.
Ингаляторды қайталап пайдалану (қажет болса)
Егер алғашқы ингаляторды қолданғаннан кейін 15-20 минут ішінде белгілер жақсармай қалса, оны қайта қолдануға болады. Дегенмен, егер ұстама басылмаса немесе күшейсе, дереу медициналық көмекке жүгініңіз.
Астматикалық ұстаманың алғашқы белгілері, мысалы, сүңгі тәрізді дем алу немесе ауа жетіспеушілігі пайда болғанда, дәрігер тағайындаған бронхолитикалық ингаляторды бірден пайдалану қажет. Бұл тыныс жолдарын кеңейтіп, дем алуды жеңілдетеді. Мұндай ингаляторлар әдетте сальбутамол сияқты препараттардан тұрады, олар бронхоспазмды тез жеңілдетеді.
Тиісті позаны қабылдаңыз
Қолайлы жағдайда отырып, денені сәл алға қарай еңкейтіңіз. Бұл дем алуды жеңілдетіп, ауаның өкпеге кіруін жақсартады. Егер мүмкін болса, тыныштық сақтап, дүрбелеңнің алдын алыңыз.
Баяу және терең дем алыңыз
Жылдам және таяз дем алудан аулақ болыңыз. Мұқият және терең дем алыңыз, дем алған кезде тыныс алу мен шығарудың арасында үзіліс жасаңыз. Бұл тыныштануға, стрессті төмендетуге және дем алудың жиілеуін болдырмауға көмектеседі.
Сабыр сақтаңыз
Паника тек белгілерді күшейтеді. Ойды жинақтап, сабыр сақтап, жағдайды басқаруға тырысыңыз.
Ингаляторды қайталап пайдалану (қажет болса)
Егер алғашқы ингаляторды қолданғаннан кейін 15-20 минут ішінде белгілер жақсармай қалса, оны қайта қолдануға болады. Дегенмен, егер ұстама басылмаса немесе күшейсе, дереу медициналық көмекке жүгініңіз.
4. Қашан дәрігерге немесе жедел жәрдем шақыру керек?
Ингаляторды қолданғаннан кейін астмалық белгілер нашарлайтын болса, дәрігерге немесе жедел жәрдем шақыру маңызды. Бұл жағдайда медициналық көмекке дереу жүгіну қажет:
- Ұстама ингаляторды екі рет қолданғаннан кейін де 15-20 минут ішінде өтпейді.
- Кеуде ауыруы, еріндер мен терінің көгеруі немесе ес жоғалту сезімі байқалады.
- Медикаменттер қолданылса да белгілер нашарлайды, және адам қалыпты дем ала алмайды.
- Астма түнде пайда болып, ингалятор жеңілдік әкелмейді.
5. Астманың ұстамаларын азайту үшін не істеу керек?
Аллергендер мен тітіркендіргіштерден аулақ болыңыз
Қандай заттар немесе факторлар астматикалық ұстаманы қоздыратынын білсеңіз, олардың әсерін барынша азайтыңыз. Мысалы, үй жануарларымен қарым-қатынасты шектеу, ауаны тазартқыштарды қолдану және үнемі дымқыл тазалау жүргізу.
Үйдегі ылғал мен температураны бақылаңыз
Артық ылғал зең мен шаң кенелерінің көбеюіне себеп болады, бұл астманың белгілерін нашарлатуы мүмкін. Үйді жүйелі түрде желдетіп, ылғал сорғыштарды қолданып, температураны 18-22°C аралығында ұстауға тырысыңыз.
Емдеу режимін ұстану және үнемі тексерулер өткізу
Дәрігерге тұрақты түрде барып, өкпеңіздің жағдайын бақылап, қажет болған жағдайда кортикостероидты ингаляторлар сияқты профилактикалық дәрілерді қолдану.
Денсаулықты жақсарту
Теңдестірілген тамақтану, физикалық белсенділік (егер ол астматикалық ұстаманы қоздырмаса), темекі мен ішімдіктен бас тарту иммунитетті нығайтуға және белгілердің пайда болуын азайтуға көмектеседі.
Қандай заттар немесе факторлар астматикалық ұстаманы қоздыратынын білсеңіз, олардың әсерін барынша азайтыңыз. Мысалы, үй жануарларымен қарым-қатынасты шектеу, ауаны тазартқыштарды қолдану және үнемі дымқыл тазалау жүргізу.
Үйдегі ылғал мен температураны бақылаңыз
Артық ылғал зең мен шаң кенелерінің көбеюіне себеп болады, бұл астманың белгілерін нашарлатуы мүмкін. Үйді жүйелі түрде желдетіп, ылғал сорғыштарды қолданып, температураны 18-22°C аралығында ұстауға тырысыңыз.
Емдеу режимін ұстану және үнемі тексерулер өткізу
Дәрігерге тұрақты түрде барып, өкпеңіздің жағдайын бақылап, қажет болған жағдайда кортикостероидты ингаляторлар сияқты профилактикалық дәрілерді қолдану.
Денсаулықты жақсарту
Теңдестірілген тамақтану, физикалық белсенділік (егер ол астматикалық ұстаманы қоздырмаса), темекі мен ішімдіктен бас тарту иммунитетті нығайтуға және белгілердің пайда болуын азайтуға көмектеседі.
6. Астманың дамуын қалай болдырмауға болады?
Астманың дамуын толық болдырмау мүмкін болмаса да, оны болдырмау ықтималдығын төмендететін бірнеше шара бар:
- Темекі шегуден бас тарту: Темекі шегу астманың дамуының негізгі тәуекел факторы болып табылады, әсіресе балаларда.
- Қоршаған орта ластануының әсерін төмендету: Ауа ластануы жоғары аймақтардан аулақ болуға тырысыңыз.
- Тұрақты физикалық белсенділік: Белсенді өмір салтын ұстану тыныс жолдарының денсаулығын жақсартып, респираторлық аурулардың қаупін төмендетеді.
- Дұрыс тамақтану: Антиоксиданттар мен витаминдерге бай теңдестірілген тамақтану иммундық жүйені күшейтіп, ағзадағы қабынуды азайтады.
7. Егер біреуде астматикалық ұстама болса, не істеу керек?
Егер сіз жақындарыңыздың бірінің астматикалық ұстамасы болып жатқанын байқасаңыз, тез және дұрыс әрекет ету маңызды. Ұстама қорқынышты болуы мүмкін, бірақ дұрыс әрекеттер жасау жағдайды жақсартуға көмектеседі.
Алғашқы көмек көрсету
Паникадан аулақ болыңыз. Дүрбелең тек жағдайды нашарлатады. Барлық эмоцияларды шетке қойып, көмек көрсетуге назар аударыңыз.
Паникадан аулақ болыңыз. Дүрбелең тек жағдайды нашарлатады. Барлық эмоцияларды шетке қойып, көмек көрсетуге назар аударыңыз.
- Ингаляторды қолдануды ұсыныңыз, егер адамда ол бар болса.
- Тыныс алуды жеңілдету үшін адамның дұрыс қалыпта отыруына көмектесіңіз.
- Адамға баяу дем алуды сұраңыз.
Құрылымда бақылау жүргізу
- Егер 15 минуттан кейін ингалятор қолданғаннан кейін белгілер жақсармай жатса, оны қайта қолданыңыз.
- Денеңізді бақылап, күрт тыныс алу, көгеру, сананың жоғалуы сияқты белгілерді байқасаңыз, дереу жедел жәрдем шақырыңыз.
Қорытынды Астма — бұл тұрақты бақылауды және емдеуді қажет ететін ауру. Уақытында қолданылған ингаляторлар мен медициналық көмек асқынулардың алдын алып, өмір сапасын жақсартуға көмектеседі.
