Темекі шегушінің жөтелі — бұл тек қана жағымсыз симптом емес, сонымен қатар ағзаның тыныс алу жолдарына темекі түтінімен ұзақ уақыт бойы зиянды химиялық заттардың әсер ететінін көрсететін ескерту белгісі. Бұл құбылыс жиі үнемі немесе кезең-кезеңімен жөтелу және қақырық бөлу арқылы байқалады, әрі бұл ауыр аурулардың дамуына да нұсқама болуы мүмкін. Көптеген жылдар бойы темекі шегетін адамдар үшін жөтел таңертеңгі уақытта тұрақты серікке айналады. Бірақ, осы симптомға үйреніп кетуге болмайды, өйткені ол тыныс алу жолдарының денсаулығын қалпына келтіру үшін шаралар қабылдау қажеттігін білдіреді.
Темекі шегушінің жөтелінің себептері:
Темекі шегушінің жөтелі темекі түтінінің тыныс алу жолдарына ұзақ уақыт бойы әсер етуінен пайда болады. Темекі түтінінде 7000-нан астам химиялық заттар бар, олардың көпшілігі токсиндер болып табылады және тыныс алу жолдарының шырышты қабаттарын тітіркендіреді. Бұл заттар қабыну, ісіну, сондай-ақ тыныс алу жолдарының тарылуына себеп болуы мүмкін. Бірақ жөтелдің дамуына тек химиялық компоненттер ғана емес, никотиннің ерекше әсері де ықпал етеді.
- Темекі түтіні — 7000-нан астам химиялық заттардан тұрады, мысалы, шайырлар, көміртек оксиді, формальдегид, ацетон және басқа да канцерогендер, олар өкпеге зиянды әсер етеді. Бұл заттар бронхтардың шырышты қабатын тітіркендіріп, қабынуға және тыныс алу жолдарының жұмысының бұзылуына әкеледі.
- Никотин — негізінен бронхтардағы кірпікшелерге әсер етіп, олардың қалыпты жұмысын бұзады. Кірпікшелер — тыныс алу жолдарын шырыштан, шаңнан және микроорганизмдерден тазартатын табиғи тосқауыл қызметін атқарады. Никотин олардың қызметін бұзған кезде, шырыш бронхтарда жиналып, жөтел мен тыныс алудың қиындауына себеп болады.
- Тұрақты тітіркену — темекі түтінінің үнемі әсер етуі бронхтардың созылмалы қабынуына және шырыштың көп бөлінуіне әкеледі. Бұл процесс созылмалы бронхит пен басқа да тыныс алу органдарының ауруларының негізі болып табылады.
Темекі шегушінің жөтелінің түрлері:
Темекі шегушінің жөтелін ұзақтығы мен сипатына байланысты екі түрге бөлуге болады.
Жедел жөтел
Әдетте темекі шегуді бастағаннан кейін немесе ұзақ уақыт темекі шеккеннен кейін пайда болады. Ол қақырықпен бірге жүреді және таңертеңгі уақытта күшейеді. Бұл түстен кейін бронхтарда жиналған шырыш пен токсиндердің тітіркенуімен түсіндіріледі. Кейбір жағдайларда жедел жөтел егер емделмей қалса, созылмалыға айналуы мүмкін.
Созылмалы жөтел
Созылмалы жөтел — бұл жылына үш айдан астам уақыт бойы үнемі қайталанатын жөтел. Әдетте бұл ұзақ жылдар бойы темекі шегетін адамдарда дамиды. Созылмалы жөтел жиі қақырықтың бөлінуімен бірге жүреді, ол сарғыш немесе жасыл түсті болуы мүмкін, бұл қабыну немесе инфекцияның бар екенін көрсетеді. Созылмалы жөтел — созылмалы бронхиттің алғашқы белгісі болып табылады және эмфизема немесе созылмалы обструктивті өкпе ауруы сияқты басқа ауруларға әкелуі мүмкін.
Әдетте темекі шегуді бастағаннан кейін немесе ұзақ уақыт темекі шеккеннен кейін пайда болады. Ол қақырықпен бірге жүреді және таңертеңгі уақытта күшейеді. Бұл түстен кейін бронхтарда жиналған шырыш пен токсиндердің тітіркенуімен түсіндіріледі. Кейбір жағдайларда жедел жөтел егер емделмей қалса, созылмалыға айналуы мүмкін.
Созылмалы жөтел
Созылмалы жөтел — бұл жылына үш айдан астам уақыт бойы үнемі қайталанатын жөтел. Әдетте бұл ұзақ жылдар бойы темекі шегетін адамдарда дамиды. Созылмалы жөтел жиі қақырықтың бөлінуімен бірге жүреді, ол сарғыш немесе жасыл түсті болуы мүмкін, бұл қабыну немесе инфекцияның бар екенін көрсетеді. Созылмалы жөтел — созылмалы бронхиттің алғашқы белгісі болып табылады және эмфизема немесе созылмалы обструктивті өкпе ауруы сияқты басқа ауруларға әкелуі мүмкін.
Темекі шегушінің жөтелін емдеу:
Темекі шегушінің жөтелін емдеуде тыныс алу жолдарын тітіркенуден қорғау, шырышты қабаттардың қалыпты жұмысын қалпына келтіру және жөтелдің негізгі себебі — темекі шегуден бас тарту қажет.
Темекі шегуден бас тарту
Темекі шегушінің жөтелін емдеудің ең маңызды және тиімді қадамы — темекі шегуден толық бас тарту. Темекі шегуді тоқтату — тыныс алу жолдарын қалпына келтіру, бронхтардың кірпікшелерінің жұмысын жақсарту және қабынуды төмендетудің алғашқы қадамы. Зерттеулер көрсеткендей, темекі шегуді тоқтатқаннан кейін бірнеше апта ішінде тыныс алу жолдарының жағдайы жақсара бастайды, ал жөтел біртіндеп әлсірей бастайды. Алайда қалпына келу процесі бірнеше ай немесе тіпті жылдар алуы мүмкін, әсіресе ұзақ уақыт бойы темекі шеккен адамдар үшін.
Жылы сусындар
Жылы сусындарды (медпен, лимонмен шай немесе итмұрынның қайнатпасы) үнемі ішіп тұру қақырықты сұйылтып, шырыштың бөлінуін жақсартады. Жылы сусындар тыныс алу жолдарын ылғалдандырып, тітіркенуді азайтып, оларды тазартуға көмектеседі. Витамин С бар сусындар әсіресе пайдалы, өйткені олар иммундық жүйені күшейтіп, шырышты қабықтардың қалпына келуін жеделдетеді.
Қақырық түсіретін дәрілер
Қақырық түсіретін әртүрлі дәрілер, мысалы, бромгексин және карбоцистеин, қақырықтың шығуына көмектесіп, шырыштың қоюлығын төмендетеді. Бұл дәрілер тыныс алу жолдарынан жиналған шырышты шығаруға және бронхтардың өтімділігін жақсартуға көмектеседі. Мұндай дәрілерді тек дәрігердің кеңесімен пайдалану қажет, өйткені олар бауыр мен бүйрек аурулары бар адамдарда қарсы көрсетілімдерге ие болуы мүмкін.
Ингаляциялар
Паровинті ингаляциялар, тұзды ерітінді немесе эвкалипт майы қосылған, тыныс алу жолдарын тазартуға және қабынуды азайтуға көмектеседі. Эвкалипт майы антисептикалық және қабынуға қарсы әсерге ие, бұл шырышты қабықтардың қалпына келуін жылдамдатады. Ингаляциялар тыныс алу жолдарын ылғалдандырып, ісінуді азайтып, шырышты шығаруды ынталандырады.
Ауа ылғалдандыру
Құрғақ ауа тыныс алу жолдарын тітіркендіріп, жөтелді күшейтуі мүмкін. Температураның төмендеуі мен ылғалдықтың жеткіліксіздігі шырышты қабықтардың құрғауына әкеледі. Үнемі ауа ылғалдандырғыштарын пайдалану, адам көп уақыт өткізетін бөлмелерде, тыныс алу жолдарын оңтайлы ылғалдылықпен қамтамасыз етіп, шырышты қабықтардың құрғауын болдырмауға көмектеседі.
Физикалық белсенділік
Жұмсақ физикалық жаттығулар өкпелердің желдетілуін жақсартуға, жалпы төзімділікті арттыруға және иммундық жүйені нығайтуға ықпал етеді. Орташа физикалық жүктемелер сондай-ақ шырыштың сұйылуына және оның шығарылуына көмектеседі. Жүгіру, таза ауада серуендеу немесе тыныс алу гимнастикасымен айналысу өкпелердің қалпына келуіне оң әсер етуі мүмкін.
Темекі шегушінің жөтелін емдеудің ең маңызды және тиімді қадамы — темекі шегуден толық бас тарту. Темекі шегуді тоқтату — тыныс алу жолдарын қалпына келтіру, бронхтардың кірпікшелерінің жұмысын жақсарту және қабынуды төмендетудің алғашқы қадамы. Зерттеулер көрсеткендей, темекі шегуді тоқтатқаннан кейін бірнеше апта ішінде тыныс алу жолдарының жағдайы жақсара бастайды, ал жөтел біртіндеп әлсірей бастайды. Алайда қалпына келу процесі бірнеше ай немесе тіпті жылдар алуы мүмкін, әсіресе ұзақ уақыт бойы темекі шеккен адамдар үшін.
Жылы сусындар
Жылы сусындарды (медпен, лимонмен шай немесе итмұрынның қайнатпасы) үнемі ішіп тұру қақырықты сұйылтып, шырыштың бөлінуін жақсартады. Жылы сусындар тыныс алу жолдарын ылғалдандырып, тітіркенуді азайтып, оларды тазартуға көмектеседі. Витамин С бар сусындар әсіресе пайдалы, өйткені олар иммундық жүйені күшейтіп, шырышты қабықтардың қалпына келуін жеделдетеді.
Қақырық түсіретін дәрілер
Қақырық түсіретін әртүрлі дәрілер, мысалы, бромгексин және карбоцистеин, қақырықтың шығуына көмектесіп, шырыштың қоюлығын төмендетеді. Бұл дәрілер тыныс алу жолдарынан жиналған шырышты шығаруға және бронхтардың өтімділігін жақсартуға көмектеседі. Мұндай дәрілерді тек дәрігердің кеңесімен пайдалану қажет, өйткені олар бауыр мен бүйрек аурулары бар адамдарда қарсы көрсетілімдерге ие болуы мүмкін.
Ингаляциялар
Паровинті ингаляциялар, тұзды ерітінді немесе эвкалипт майы қосылған, тыныс алу жолдарын тазартуға және қабынуды азайтуға көмектеседі. Эвкалипт майы антисептикалық және қабынуға қарсы әсерге ие, бұл шырышты қабықтардың қалпына келуін жылдамдатады. Ингаляциялар тыныс алу жолдарын ылғалдандырып, ісінуді азайтып, шырышты шығаруды ынталандырады.
Ауа ылғалдандыру
Құрғақ ауа тыныс алу жолдарын тітіркендіріп, жөтелді күшейтуі мүмкін. Температураның төмендеуі мен ылғалдықтың жеткіліксіздігі шырышты қабықтардың құрғауына әкеледі. Үнемі ауа ылғалдандырғыштарын пайдалану, адам көп уақыт өткізетін бөлмелерде, тыныс алу жолдарын оңтайлы ылғалдылықпен қамтамасыз етіп, шырышты қабықтардың құрғауын болдырмауға көмектеседі.
Физикалық белсенділік
Жұмсақ физикалық жаттығулар өкпелердің желдетілуін жақсартуға, жалпы төзімділікті арттыруға және иммундық жүйені нығайтуға ықпал етеді. Орташа физикалық жүктемелер сондай-ақ шырыштың сұйылуына және оның шығарылуына көмектеседі. Жүгіру, таза ауада серуендеу немесе тыныс алу гимнастикасымен айналысу өкпелердің қалпына келуіне оң әсер етуі мүмкін.
Дәрігерге қашан жүгіну керек?
Егер темекі шегушінің жөтелі темекі шегуді тоқтатқаннан кейін де өтпей жатса немесе басқа алаңдататын белгілермен қатар жүрсе, дәрігерге жүгіну қажет. Сондай-ақ келесі жағдайда медициналық көмекке жүгіну қажет:
- Жөтел темекі шегуді тоқтатқаннан кейін де тоқтамаса.
- Қақырықта қанды көру.
- Тыныс алу қиындаса немесе кеуде ауырса.
- Дене қызуының көтерілуі немесе жалпы жағдайдың нашарлауы.
- Созылмалы бронхит немесе эмфизема белгілері пайда болса.
Егер жөтел тұрақты болса, ал қақырық сары немесе жасыл түске боялса, бұл тыныс алу жолдарында инфекцияның дамуын көрсетуі мүмкін және дәрігердің емдеуі қажет.
Қорытынды
Темекі шегушінің жөтелі — бұл тек қана жағымсыз симптом емес, тыныс алу жолдарындағы мәселелер туралы ескерту. Ерте кезеңдерде темекі шегуден бас тарту және емдеу шараларын сақтау жағдайды айтарлықтай жеңілдетуі мүмкін. Бірақ егер жөтел тоқтамаса және қосымша белгілер, мысалы, ентігу немесе қақырықта қан пайда болса, дәрігерге жүгіну қажет. Емдеу шаралары мен темекі шегуден бас тарту неғұрлым жылдам қабылданса, созылмалы бронхит немесе эмфизема сияқты ауыр аурулардың пайда болу қаупі соғұрлым аз болады.
