Храп — бұл тек ұйқыны бұзып, айналадағылардың тыныштығын бұзатын жағымсыз дыбыс емес. Бұл — ұйқы кезінде ауа ағымының жоғарғы тыныс жолдары арқылы еркін өтуіне кедергі келетін физиологиялық процесс. Нәтижесінде, жұмсақ таңдай, тіл және тамақ секілді тіндер дірілдеп, тәндік шу шығарады. Храп уақытша болуы мүмкін немесе шаршау салдарынан туындауы ықтимал, алайда көбінесе ол созылмалы болып, денсаулықтың маңызды мәселелеріне нұсқайды.
Ерлерде храп әйелдерге қарағанда әлдеқайда жиі кездеседі, бұл үшін көптеген түсініктер бар. Храп тек айналадағы адамдарды мазаламай, тыныс алу, жүрек-қан тамырлары жүйесі немесе метаболизммен байланысты денсаулық мәселелерінің белгісі болуы мүмкін. Храпты жою немесе оның көріністерін азайту үшін, оның себебін дұрыс түсіну өте маңызды.
Ерлерде храптың себептері:
Анатомиялық ерекшеліктер
Храптың ең көп тараған себебі — тыныс жолдарының анатомиялық ерекшеліктері. Кейбір адамдарда жұмсақ таңдай тым ұзын немесе жұмсақ болып, ауаның еркін өтуіне кедергі келтіреді. Сонымен қатар, миндалиналардың немесе аденоидтардың ұлғаюы да себеп болуы мүмкін, бұл балаларда жиі кездессе де, ересектерде де болуы ықтимал. Тар тыныс жолдары немесе мұрын пердесінің қисаюы да храптың көзі болуы мүмкін.
Артық салмақ
Ожирения тек жалпы денсаулықты нашарлатумен шектелмей, храппен де байланысты. Артық салмақ, әсіресе мойын мен іш аймағында, тыныс жолдарына қысым жасайды, оларды тарылтып, ұйқы кезінде тыныс алуды қиындатады. Бұл факторды артық салмақтан арылу арқылы жеңілдетуге болады, нәтижесінде храптың қарқындылығы төмендейді.
Шылым шегу мен алкоголь
Шылым шегу мен алкоголь ішкенде, тамақтың бұлшықеттері босаңсып, храп пайда болуына жағдай жасайды. Әсіресе ұйықтар алдында ішілген алкоголь бұлшықеттерді ғана емес, ағзаның қорғаныс механизмдерін әлсіретеді, бұл ұйқыда апноэдің пайда болу мүмкіндігін арттырады. Шылым шегу қан айналымын бұзып, тыныс жолдарында қабыну тудырып, олардың тарылуына және храпқа себеп болады.
Жасы
Жасына қарай тамақ бұлшықеттері мен жұмсақ таңдайдың серпімділігі азайып, әлсірейді. Бұл процесс табиғи болғанымен, жасы ұлғайған сайын храптың пайда болу мүмкіндігі артады, әсіресе артық салмақ пен шылым шегу сияқты басқа факторлар қосылғанда.
Созылмалы аурулар
Аллергия, синусит, респираторлық инфекциялар немесе мұрынның бітуі сияқты созылмалы аурулар тыныс алуды қиындатып, храптың қосымша себебі бола алады. Мұрын жолдары бітелген кезде адам ауызбен дем ала бастайды, бұл тіл мен тамақ тіндерінің дірілдеуіне және храпқа әкеледі. Аллергия немесе синусит емделмеген жағдайда, храп созылмалы бола алады.
Ерлерде храпты қалай жоюға болады?
Ұйқыдағы дұрыс поза
Ұйқыдағы дене күйі храпты азайтуда маңызды рөл атқарады. Жатқанда арқамен емес, бүйірімен ұйықтаңыз. Арқамен ұйықтағанда, тіл артқа жылжып, тыныс жолдарын жауып тастайды, бұл храпты күшейтеді. Басы мен мойынды дұрыс ұстау үшін арнайы жастықтарды қолдануға болады. Кейде бүйірімен ұйықтауды үйрену үшін арнайы құралдар да пайдаланылады.
Салмақты жоғалту
Артық салмақ — храптың ең көп тараған себептерінің бірі. Салмақты азайту жалпы денсаулықты жақсартумен қатар, тыныс жолдарына түсетін қысымды төмендетіп, храптың қарқындылығын азайтады. Мойын аймағындағы салмақтың азаюы тыныс алуды жақсартып, храпты азайтады. Бұл үшін дұрыс диетаны ұстанып, физикалық белсенділікпен айналысу жеткілікті.
Алкоголь мен шылымнан бас тарту
Шылым шегу мен алкоголь тамақтың бұлшықеттерін босаңсытады, бұл храпты арттырады. Шылымнан бас тарту және алкогольді шектеп ішу, әсіресе ұйықтар алдында, храпты айтарлықтай азайтуға көмектеседі. Алкоголь тек бұлшықеттерді босатып қоймай, ұйқыдағы апноэнің пайда болуына себеп болады, бұл жағдайды одан әрі нашарлатады.
Арнайы құрылғыларды қолдану
Храпты азайту үшін арнайы құрылғыларды пайдалану мүмкін. Мысалы, мұрын кеңейткіштер (nasal dilators) мұрын арқылы тыныс алуды жақсартып, храптың пайда болу ықтималдығын төмендетеді. Сондай-ақ, арнайы каппалар немесе шиналар (mouthpieces) бар, олар төменгі жақты дұрыс күйде ұстап, тыныс жолдарын ашық ұстауға көмектеседі.
Тұрақты физикалық белсенділік
Спортпен айналысу дененің барлық бұлшықеттерін, оның ішінде тамақтың бұлшықеттерін де нығайтады, бұл ұйқы кезінде олардың босаңсуына жол бермейді. Бұл храптан зардап шегетін адамдар үшін маңызды, өйткені нығайған тамақ бұлшықеттері тыныс жолдарын ашық ұстап, еркін демалуға мүмкіндік береді. Жүйелі физикалық белсенділік тек храпты азайтуға емес, жалпы денсаулықты жақсартуға да ықпал етеді.
Негізгі ауруды емдеу
Егер храп созылмалы аурулардан, мысалы, аллергия, синусит немесе респираторлық инфекциялардан туындаса, алдымен осы ауруларды емдеу керек. Бұл үшін дәрігерге жүгіну қажет, ол тиісті терапияны тағайындай алады. Қабынуды емдеу, ісікті жою және мұрын арқылы тыныс алуды қалпына келтіру храпты айтарлықтай азайтуға немесе толықтай жоюға мүмкіндік береді.
Ұйқыдағы дене күйі храпты азайтуда маңызды рөл атқарады. Жатқанда арқамен емес, бүйірімен ұйықтаңыз. Арқамен ұйықтағанда, тіл артқа жылжып, тыныс жолдарын жауып тастайды, бұл храпты күшейтеді. Басы мен мойынды дұрыс ұстау үшін арнайы жастықтарды қолдануға болады. Кейде бүйірімен ұйықтауды үйрену үшін арнайы құралдар да пайдаланылады.
Салмақты жоғалту
Артық салмақ — храптың ең көп тараған себептерінің бірі. Салмақты азайту жалпы денсаулықты жақсартумен қатар, тыныс жолдарына түсетін қысымды төмендетіп, храптың қарқындылығын азайтады. Мойын аймағындағы салмақтың азаюы тыныс алуды жақсартып, храпты азайтады. Бұл үшін дұрыс диетаны ұстанып, физикалық белсенділікпен айналысу жеткілікті.
Алкоголь мен шылымнан бас тарту
Шылым шегу мен алкоголь тамақтың бұлшықеттерін босаңсытады, бұл храпты арттырады. Шылымнан бас тарту және алкогольді шектеп ішу, әсіресе ұйықтар алдында, храпты айтарлықтай азайтуға көмектеседі. Алкоголь тек бұлшықеттерді босатып қоймай, ұйқыдағы апноэнің пайда болуына себеп болады, бұл жағдайды одан әрі нашарлатады.
Арнайы құрылғыларды қолдану
Храпты азайту үшін арнайы құрылғыларды пайдалану мүмкін. Мысалы, мұрын кеңейткіштер (nasal dilators) мұрын арқылы тыныс алуды жақсартып, храптың пайда болу ықтималдығын төмендетеді. Сондай-ақ, арнайы каппалар немесе шиналар (mouthpieces) бар, олар төменгі жақты дұрыс күйде ұстап, тыныс жолдарын ашық ұстауға көмектеседі.
Тұрақты физикалық белсенділік
Спортпен айналысу дененің барлық бұлшықеттерін, оның ішінде тамақтың бұлшықеттерін де нығайтады, бұл ұйқы кезінде олардың босаңсуына жол бермейді. Бұл храптан зардап шегетін адамдар үшін маңызды, өйткені нығайған тамақ бұлшықеттері тыныс жолдарын ашық ұстап, еркін демалуға мүмкіндік береді. Жүйелі физикалық белсенділік тек храпты азайтуға емес, жалпы денсаулықты жақсартуға да ықпал етеді.
Негізгі ауруды емдеу
Егер храп созылмалы аурулардан, мысалы, аллергия, синусит немесе респираторлық инфекциялардан туындаса, алдымен осы ауруларды емдеу керек. Бұл үшін дәрігерге жүгіну қажет, ол тиісті терапияны тағайындай алады. Қабынуды емдеу, ісікті жою және мұрын арқылы тыныс алуды қалпына келтіру храпты айтарлықтай азайтуға немесе толықтай жоюға мүмкіндік береді.
Қашан храп аурудың белгісі бола алады?
Храп тек жағымсыз дыбыс қана емес, сонымен қатар маңызды аурулардың белгісі болуы мүмкін. Мысалы, обструктивті ұйқы апноэ — бұл ұйқы кезінде тыныс алудың бірнеше секундқа тоқтап қалуы. Бұл оттегі жетіспеушілігіне, ұйқының бұзылуына және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупінің артуына әкелуі мүмкін.
Храп жоғары қан қысымы (гипертония) және басқа жүрек-қан тамырлары ауруларымен де байланысты болуы мүмкін, өйткені апноэ мен храп жүрек-қан тамырларына қосымша жүктеме салу арқылы олардың денсаулығын нашарлатады. Храп тыныс алу тоқтап қалатын кезеңдермен қатар жүрсе, дереу дәрігерге көріну қажет.
Қашан дәрігерге жүгіну қажет?
- Егер храп ұйқы кезінде тыныс алудың тоқтап қалуымен (апноэ) қатар жүрсе.
- Егер храп дауысы қатты және тұрақты болса.
- Егер тыныс алуда қиындықтар немесе түнде ояну жиі болса.
- Егер таңертең қатты шаршау мен бас аурулары сезілсе.
- Егер храп көкірек ауыруы немесе ентігуімен бірге жүрсе.
Қорытынды
Храп тек жағымсыз дыбыс қана емес, ағзаның сигналын білдіретін жағдай болуы мүмкін, оның көптеген түрлі мәселелерді көрсетуі ықтимал. Көптеген ерлер храптан зардап шегеді, бірақ дұрыс көзқараспен оны айтарлықтай азайтуға немесе толықтай жоюға болады. Храпты азайту үшін ұйқыдағы дұрыс поза, салмақ жоғалту және зиянды әдеттерден бас тарту сияқты әдістермен қатар, ұйқы апноэ сияқты күрделі аурулардың белгілерін елемеуге болмайды. Өмір салтын өзгерту көмектеспесе, дәрігерге барып, тиімді ем тағайындау қажет.
