Темекі шегу — бұл тек зиянды әдет қана емес. Бұл жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуының негізгі себептерінің бірі, ол барлық ағзаларға, әсіресе жүрек пен тамырларға теріс әсер етеді. Темекі шегетін көптеген адамдар өздерінің мінез-құлқының тікелей салдарын сезінбеуі мүмкін, бірақ әрбір шегілген темекі денсаулыққа деген тәуекелді арттырады. Бұл мақалада темекі шегудің жүрек пен тамырларға қалай әсер ететінін және темекіден бас тартудың маңыздылығын қарастырамыз.
Темекі шегу жүрек пен тамырларды қалай бұзады?
Темекі шегу ағзада жүрек-қан тамырларына тікелей және жанама түрде әсер ететін көптеген зиянды өзгерістерге әкеледі. Темекі шегу кезінде қанға улы заттар — көміртегі оксиді, никотин, шайырлар және басқа химиялық заттар кіреді, бұл жүрек пен тамырлардың жағдайын айтарлықтай нашарлатады.
- Тамырлардың тарылуы: Никотин мен көміртегі оксиді ағзаға енгенде тамырларды тарылтады. Бұл құбылыс вазоконстрикция деп аталады. Тарылған тамырлар қанды тиімді түрде тасымалдай алмайды, бұл артериалды қысымның көтерілуіне әкеледі. Бұл жүрекке қосымша жүктеме түсіреді.
- Артериалды қысымның көтерілуі: Әрбір темекі шегу кезінде артериалды қысым көтеріледі. Бұл тек тамырларға ғана емес, жүрекке де әсер етеді, жүректі жоғары жүктемемен жұмыс істеуге мәжбүр етеді, бұл гипертония (жоғары қысым) мен атеросклерозға (тамырлардың бітелуі) әкелуі мүмкін.
- Қан құрамындағы оттегінің азаюы: Темекіде кездесетін көміртегі оксиді гемоглобинмен байланысады, бұл қанның оттегіні тасымалдау қабілетін төмендетеді. Яғни, ұлпалар мен ағзалар қажетті оттегін алмайды, бұл жүрекке қосымша жүктеме түсіреді.
- Тамыр қабырғаларының зақымдануы: Темекі түтініндегі шайырлар мен басқа химиялық заттар артериялардың қабырғаларын зақымдайды. Бұл зақымданулар тромбтардың пайда болуына, артериялардың тарылуына және холестерин қабаттарының қалыптасуына әкеліп, атеросклероздың даму қаупін арттырады.
- Холестерин деңгейінің көтерілуі: Темекі шегу «жаман» холестериннің (ЛПНП) көбеюіне және «жақсы» холестериннің (ЛПВП) азаюына ықпал етеді. Бұл холестериннің тамыр қабырғаларында жиналуына әкеледі, бұл атеросклерозға және инфаркт немесе инсульт сияқты ауыр жағдайларға әкелуі мүмкін.
Темекі шегу жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін қалай арттырады?
Темекі шегу — жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуына ықпал ететін негізгі тәуекел факторы. Қалыпты темекі шегу көптеген патологиялардың даму мүмкіндігін арттырады:
- Атеросклероз: Бұл жағдайда артериялардың қабырғаларында майдың жиналуы, олардың тарылуы және серпімділігін жоғалтуы орын алады. Темекі шегу бұл процесті тездетеді, нәтижесінде инфаркт немесе инсульт қаупі артады.
- Инфаркт миокарда: Темекі шегу тромбтардың пайда болу ықтималдығын арттырады, бұл жүректің қанмен қамтамасыз етілуінің тоқтауына әкеліп, инфарктқа себеп болады.
- Инсульт: Темекі шегу инсульттің қаупін арттырады, себебі ол тромбтардың пайда болуына, тамырлардың тарылуына және артериалды қысымның көтерілуіне ықпал етеді. Бұл миға қан ағымының бұзылуына әкеліп, инсульттің пайда болу ықтималдығын арттырады.
- Жүрек жеткіліксіздігі: Ұзақ уақыт бойы темекі шегу жүрекке ауыртпалық түсіреді, оның жұмысын әлсіретеді. Бұл жүректің қан айдауды тиімді жүзеге асыра алмауына және созылмалы жүрек жеткіліксіздігіне әкеледі.
Темекі шегудің ерлер мен әйелдерге әртүрлі әсері
Темекі шегудің ерлер мен әйелдердің денсаулығына әсері физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты біршама ерекшеленеді.
- Ерлер: Ерлерде темекі шегу көбінесе инфаркт миокарда, инсульт және созылмалы обструктивті өкпе ауруларының дамуына байланысты. Темекі шегетін ер адамдар атеросклероз және жүрек ауруларының басқа түрлеріне көбірек бейім келеді.
- Әйелдер: 35 жасқа дейін темекі шегетін әйелдер ұрықтылықтың ерте жоғалуына және жүктілік кезінде қиындықтарға ұшырауы мүмкін (мысалы, инсульт немесе инфаркт қаупінің артуы). Сондай-ақ, темекі шегу терінің жағдайын айтарлықтай нашарлатып, қартаюды жылдамдатады. Менопауза кезеңіндегі темекі шегетін әйелдерде жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі айтарлықтай артады.
Темекіден қалай бас тартуға және жүрек пен тамырларды қорғауға болады?
Темекіден бас тарту — жүрек-қан тамырлары жүйесінің денсаулығын жақсартудың маңызды қадамы. Осы қадамды жасағандарға бірнеше пайдалы кеңестер:
- Никотин ауыстыру терапиясын пайдалану: Бұл қызыл иек резеңкелері, пластырьлер немесе ингаляторлар арқылы никотинге деген қажеттілікті азайтуға және темекіден бас тарту процесін жеңілдетуге болады.
- Спортпен айналысыңыз: Реттелген физикалық жаттығулар жүректі нығайтады, қан айналымын жақсартады және стрессті азайтады.
- Қолдау іздеңіз: Темекіге тәуелділікпен күресу үшін дәрігерге немесе психотерапевтке жүгініңіз. Қолдау топтары немесе консультациялар табысқа жетуге ықпал етуі мүмкін.
- Триггерлерден аулақ болыңыз: Темекі шегуге деген құлшынысты тудыратын күнделікті әдеттеріңізді өзгертіңіз, мысалы, темекі шегетін адамдармен немесе темекі шегумен байланысты жағдайлардан аулақ болыңыз.
- Стрессті азайтыңыз: Йога, медитация немесе терең тыныс алу сияқты релаксация әдістеріне көңіл бөліңіз, бұл темекіге деген қажеттілікті төмендетеді.
Қорытынды
Темекі шегу — жүрек-қан тамырлары жүйесіне қауіпті әсер ететін зиянды әдет. Ол тамырларды тарылтады, артериалды қысымды көтереді, қан айналымын бұзады және түрлі жүрек ауруларының дамуына ықпал етеді. Темекіден бас тартудың кешігуі инфаркт, инсульт және атеросклероз сияқты ауыр салдарға әкелуі мүмкін. Дегенмен, темекіден бас тартқаннан кейін бірнеше ай ішінде жүрек пен тамырлардың жағдайы айтарлықтай жақсарып, өмір сүру ұзақтығы мен жалпы денсаулықтың жағдайы жақсарады.
