Тромбтар — тамырларда пайда болатын қан ұйығы, бұл жүрек инфарктісі, инсульт және тромбофлебит сияқты түрлі асқынуларға әкелуі мүмкін. Бұл мақалада біз тромбтардың не екенін, олардың пайда болу себептерін, олардың қалыптасуына әсер ететін факторларды, сондай-ақ алдын алу және емдеу әдістерін қарастырамыз.
Тромбтар дегеніміз не?
Тромб — тамырда пайда болып, қан ағынын тоқтата алатын қан ұйығы. Әдетте тромбтар веналар мен артерияларда қалыптасады, бірақ олар басқа бөліктерде де пайда болуы мүмкін, мысалы, өкпеде, жүректе немесе мида.
Тромбтың пайда болуы тромбоз деп аталады. Қан ұйығы жарақат алған кезде пайдалы болуы мүмкін, себебі ол қан тоқтату процесін жеделдетеді. Алайда, егер олар ешқандай айқын себепсіз тамырларда пайда болса, бұл денсаулыққа қауіпті болуы мүмкін.
Тромбтардың пайда болуының себептері
Тромбтардың пайда болуы бірқатар факторларға байланысты болуы мүмкін. Олардың негізгі себептерін қарастырайық:
1. Қан айналымының бұзылуы
Қан айналымы әртүрлі себептермен бұзылуы мүмкін: веналардағы қанның тоқырауы немесе артерияларда қанның жылдамдығының тез өзгеруі. Бұл әсіресе физикалық белсенділігі төмен немесе ұзақ уақыт бойы бір орынға отырып жұмыс істейтін адамдар үшін маңызды (мысалы, ұзақ ұшулар немесе отыру жұмыстары).
2. Тамыр қабырғаларының зақымдануы
Егер тамыр қабырғалары зақымданса, бұл тромбтардың пайда болуына әкелуі мүмкін. Зақымдар жарақаттар, хирургиялық араласулар, қабынулар, сондай-ақ жоғары холестерин деңгейі нәтижесінде пайда болатын атеросклеротикалық бляшкалар арқылы пайда болуы мүмкін.
3. Қан құрамы өзгерістері
Қанның химиялық құрамындағы өзгерістер, мысалы, оның қоюлануы немесе тромбоциттердің жоғары деңгейі, тромбтардың қалыптасуына ықпал етуі мүмкін. Мұнда қанның ұюы бұзылған ауруларға (мысалы, антифосфолипидтік синдром немесе гиперкоагуляция) тұқым қуалаушылық бейімділік маңызды рөл атқарады.
4. Аурулардың әсері
Кейбір аурулар тромбтардың пайда болуына ықпал етеді:
- Атеросклероз — артерияларда холестериннің жиналуы.
- Гипертония — жоғары артериялық қысым, ол тамырларға қосымша жүктеме түсіреді.
- Диабет — қант диабеті бар адамдарда тромбтар пайда болу қаупі жоғары.
- Онкологиялық аурулар — ісіктер тромбоциттердің деңгейін жоғарылатып, қан ағымын өзгертеді.
- Варикозды веналар — веналардағы қанның тоқырауы тромбтардың пайда болуына жағдай жасайды.
5. Стресс және өмір салты
Психологиялық стресс адреналин сияқты гормондардың деңгейін арттырып, қанның ұюын жылдамдатады. Сонымен қатар, аз қозғалыс немесе артық салмақ тромбтардың пайда болу қаупін арттырады.
Тромбоздың белгілері
Тромбтың қай жерде пайда болғанына және қан айналымына қалай әсер ететініне байланысты белгілері әртүрлі болуы мүмкін. Тромбоздың негізгі белгілерін қарастырайық:
1. Аяқтағы тромб (терең венозды тромбоз)
- Аяқтағы ауырсыну немесе ауырлық сезімі.
- Қызару, ісіну, қызғандай сезім.
- Зақымдалған жерге тиіскенде ауырсыну.
2. Өкпедегі тромб (өкпе артериясының эмболиясы)
- Дем алу қиындауы.
- Кеудедегі ауырсыну.
- Қан қоспасы бар жөтел.
- Есінен тану және жүрек соғысының жиілеуі.
3. Жүректегі тромб (жүрек талмасы)
- Кеудедегі қатты ауырсыну, ол қолға, мойынға немесе арқасына таралуы мүмкін.
- Дем алу қиындауы және әлсіздік сезімі.
- Құсу және терлеу.
4. Мидағы тромб (инсульт)
- Бір жағындағы күшсіздік немесе паралич.
- Сөйлеу және түсіну қиындықтары.
- Бас айналу және тепе-теңдікті жоғалту.
Егер осы белгілердің бірін байқасаңыз, дереу дәрігерге жүгіну қажет.
Тромбозды диагностика
Тромбозды диагностика пациенттің тарихы мен сыртқы тексерісімен басталады. Диагнозды растау үшін келесі әдістер қолданылады:
1. Ультрадыбыстық зерттеу (УЗИ)
УЗИ — тромбозды диагностикалаудың ең тиімді әдістерінің бірі, әсіресе төменгі аяқтардағы веналарда.
2. Допплерография
Бұл әдіс қан ағымын бағалау және веналар мен артериялардағы тромбтарды анықтау үшін қолданылады.
3. МРТ және КТ
Магниттік-резонанстық томография (МРТ) және компьютерлік томография (КТ) өкпе немесе мидағы тереңірек құрылымдардағы тромбтарды анықтауға мүмкіндік береді.
4. Лабораториялық зерттеулер
Тромбозды туындататын ауруларды анықтау үшін холестерин деңгейі, қант деңгейі және генетикалық тесттер жүргізілуі мүмкін.
Тромбозды емдеу
Тромбозды емдеу тромбтың орналасуына, көлеміне және қан айналымына қаншалықты әсер ететініне байланысты болады. Ең көп қолданылатын әдістер:
1. Антикоагулянттар (қанды сұйылтатын препараттар)
Гепарин, варфарин немесе жаңа антикоагулянттар сияқты препараттар жаңа тромбтардың пайда болуын болдырмау және бұрынғы тромбтарды еріту үшін қолданылады.
2. Тромболитикалық терапия
Қажет болған жағдайда дәрігерлер тромбтарды ерітетін препараттарды қолдана алады. Бұл әдіс инсульт немесе жүрек талмасы сияқты төтенше жағдайларда қолданылады.
3. Хирургиялық араласу
Кейбір жағдайларда, егер тромб қалыпты қан айналымына кедергі келтірсе, оны алып тастау үшін хирургиялық араласу қажет болуы мүмкін.
4. Компрессиялық терапия
Варикозды веналарды емдеу және тромбтардың пайда болуын болдырмау үшін компрессиялық шұлықтар ұсынылуы мүмкін, олар төменгі аяқтардағы қан айналымын жақсартады.
Тромбоздың алдын алу
Тромбозды алдын алудың бірнеше маңызды аспектілері бар:
1. Белсенді өмір салты
Тұрақты физикалық жаттығулар қалыпты қан ағымын сақтап, қанның тоқырауын болдырмауға көмектеседі. Кардио жаттығулары (жүзу, жүру, жүгіру) әсіресе пайдалы.
2. Дұрыс тамақтану
Тамақтануда қаныққан майлар, тұз және қанттың аз болуы холестерин мен қант деңгейін қалыпты жағдайда ұстауға көмектеседі.
3. Ұзақ уақыт отырудан аулақ болу
Егер жұмыс көп отыруды қажет етсе, әрбір сағат сайын үзіліс жасап, қозғалып отыру маңызды, бұл қан айналымын жақсартады.
4. Дене салмағын бақылау
Артық салмақ тромбтардың пайда болу қаупін арттырады, сондықтан қалыпты салмақты сақтау алдын алу шарасы болып табылады.
5. Темекіден бас тарту
Темекі шегу тромбтардың пайда болу қаупін арттырады, сондықтан бұл әдеттен бас тарту тромбоздың алдын алуға айтарлықтай әсер етеді.
6. Медикаменттерді қолдану
Қауіп топтарына жататын адамдарға профилактикалық түрде антикоагулянттар немесе аспирин қабылдау ұсынылуы мүмкін.
Қорытынды
Тамырларда пайда болатын тромбтар денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді, бірақ дұрыс диагностика, емдеу және алдын алу шараларымен осы қауіптерді азайтуға және қауіпті асқынулардың алдын алуға болады. Салауатты өмір салтын сақтау, қан айналымын бақылау және алғашқы белгілер пайда болғанда дәрігерге уақытында жүгіну маңызды.
