Стресс — бұл организмнің сыртқы немесе ішкі факторларға, оларды қауіп немесе жүктеме ретінде қабылдауға жауап ретінде пайда болатын табиғи күйі. Алайда, үнемі жүктеме мен созылмалы стресс жағдайында оның денсаулыққа әсері, әсіресе жүрекке, бұзушы болуы мүмкін. Бұл мақалада біз стресстің жүрек-қан тамыр жүйесіне қалай әсер ететінін, оның зиянды әсерін көрсететін қандай белгілер бар екенін және теріс әсерін азайту үшін не істеуге болатынын қарастырамыз.
Стресс дегеніміз не?
Стрестің анықтамасы: Стресс — бұл организмнің ішкі немесе сыртқы факторлардың әсерінен туындайтын жағдай, олар қауіп немесе жүктеме ретінде қабылданады. Стресс қысқа мерзімді (жедел) немесе ұзақ мерзімді (созылмалы) болуы мүмкін.
- Жедел стресс «күресу немесе қашу» жүйесін іске қосып, гормондардың (адреналин мен кортизолдың) бөлінуіне әкеледі, бұл жүрек соғу жылдамдығы мен қан қысымын көтереді.
- Созылмалы стресс жағдайында бұл реакциялар ұзаққа созылып, денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін.
Стресс организмге қалай әсер етеді?
Стресс кезінде түрлі физиологиялық процестер белсендіріледі:
- Кортизол мен адреналин деңгейінің көтерілуі.
- Қан қысымының жоғарылауы.
- Жүрек соғу жылдамдығының артуы.
- Қан тамырларының тарылуы.
Егер стресс созылмалы болса, бұл реакциялар тұрақты болып, әртүрлі аурулардың дамуына әкелуі мүмкін, оның ішінде жүрек-қан тамыр аурулары.
Стресс жүрекке қалай әсер етеді?
Стресс және жүрек-қан тамыр жүйесі: Стресс жүрекке және қан тамырларына мынадай әсерлерді тигізуі мүмкін:
- Қан қысымының көтерілуі: Стресс кезінде қысқа мерзімді қан қысымының артуы болады, ал созылмалы стресс гипертонияға әкелуі мүмкін.
- Жүрек соғу жылдамдығының артуы: Адреналин деңгейінің көтерілуі жүрек соғу жылдамдығын арттырады, бұл жүректі ауырлатады және аритмиялар қаупін арттырады.
- Инфаркт миокарда қаупінің жоғарылауы: Созылмалы стресс қан ұйығыштарының пайда болуына ықпал етуі мүмкін, сондай-ақ холестерин деңгейін арттырады, бұл жүрек ұстамасының ықтималдығын жоғарылатады.
- Атеросклероздың дамуы: Стресс қан тамырларында қабынуды күшейтіп, артериялардың қабырғаларында холестериннің жиналуына себеп болады, бұл атеросклероздың және оның асқынуларының қаупін арттырады.
Созылмалы стресс және жүрек аурулары
Зерттеулер көрсеткендей, ұзақ уақыт бойы стресс жағдайында болған адамдарда келесі аурулардың даму қаупі жоғары:
- Гипертония (жоғары қан қысымы).
- Миокард инфарктісі (жүрек ұстамасы).
- Жүрек жеткіліксіздігі.
- Исхемиялық жүрек ауруы.
Сонымен қатар, стресс бұрыннан бар жүрек-қан тамыр ауруларын, мысалы, аритмия немесе стенокардияны одан әрі ушықтыруы мүмкін.
Стресс жүрекке әсерін көрсетуі мүмкін белгілер
Стресс белгілері көбінесе жүрек-қан тамыр ауруларының белгілерімен ұштасады, бұл диагностика жасауды қиындатуы мүмкін. Алайда, стресс жүрекке әсер етуі мүмкін бірнеше белгі бар:
- Кеуде аймағында қысым немесе ауырсыну сезімі.
- Жүрек соғу жылдамдығының жиілеуі немесе тұрақсыздығы.
- Бас ауруы және бас айналу.
- Дем алу қиындықтары.
- Қорқыныш немесе алаңдаушылық сезімі.
Егер сіз осы белгілерді байқасаңыз, дереу дәрігерге қаралып, тексеруден өту маңызды.
Диагностика
Стрестің жүрекке әсерін диагностикалау үшін дәрігер келесі зерттеулерді тағайындауы мүмкін:
- ЭКГ (электрокардиограмма): Жүрек ырғағының бұзылуын, сондай-ақ жүрек бұлшықетінің гипертрофиясын (үлкеюін) анықтауға көмектеседі.
- Эхо-КГ (эхокардиография): Жүрек жағдайы мен оның функциясын бағалауға мүмкіндік беретін ультрадыбыстық зерттеу.
- Қан қысымын бақылау: Қан қысымын үнемі өлшеу гипертонияның жасырын түрін анықтауға көмектеседі.
- Қан анализдері: Холестерин, триглицеридтер және басқа да маркерлердің деңгейін анықтау, жүрек ауруларының жоғары қаупін көрсетуі мүмкін.
Емдеу және алдын алу
Стрестің жүрекке әсерін азайту үшін не істеуге болады?
Стрестің жүрекке әсерін азайту және оның теріс салдарын болдырмау үшін бірнеше әдіс бар:
Медитация және релаксация: Медитация, тыныс алу жаттығулары және басқа да релаксация техникалары стрессті азайтуға, жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын жақсартуға және кортизол деңгейін төмендетуге көмектеседі. Зерттеулер көрсеткендей, тұрақты медитация жүрек-қан тамыр ауруларының қаупін төмендетуге ықпал етуі мүмкін.
Дене белсенділігі: Жүйелі физикалық жаттығулар стресс деңгейін төмендетеді, қан қысымын қалыпқа келтіреді және жүрек-қан тамыр жүйесін нығайтады. Күш жаттығулары мен аэробтық жүктемелер, мысалы, жүзу, жүгіру немесе йога, стрессті төмендетіп, жүрек жағдайын жақсартады.
Дұрыс тамақтану: Дұрыс тамақтану холестерин мен қан қысымының қалыпты деңгейін ұстап тұруға және атеросклероздың дамуына жол бермеуге көмектеседі. Рационға омега-3 май қышқылдарына бай тағамдарды (балық, жаңғақтар), антиоксиданттарға бай тағамдарды (көкөністер, жидектер) және талшықтарға бай тағамдарды (толық дәнді өнімдер, бұршақтар) қосыңыз.
Стрестің деңгейін бақылау:
Дене белсенділігі: Жүйелі физикалық жаттығулар стресс деңгейін төмендетеді, қан қысымын қалыпқа келтіреді және жүрек-қан тамыр жүйесін нығайтады. Күш жаттығулары мен аэробтық жүктемелер, мысалы, жүзу, жүгіру немесе йога, стрессті төмендетіп, жүрек жағдайын жақсартады.
Дұрыс тамақтану: Дұрыс тамақтану холестерин мен қан қысымының қалыпты деңгейін ұстап тұруға және атеросклероздың дамуына жол бермеуге көмектеседі. Рационға омега-3 май қышқылдарына бай тағамдарды (балық, жаңғақтар), антиоксиданттарға бай тағамдарды (көкөністер, жидектер) және талшықтарға бай тағамдарды (толық дәнді өнімдер, бұршақтар) қосыңыз.
Стрестің деңгейін бақылау:
- Уақытты жоспарлау және басқару: Мерзімдерді дұрыс қою және артық жүктемеден аулақ болу.
- Психологиялық қолдау: Егер стресс созылмалы болып кетсе, психологқа немесе психотерапевтке жүгіну, эмоцияларды басқаруды үйрену үшін көмектеседі.
- Тұрақты үзілістер: Күн ішінде үзіліс жасап, физикалық және психоэмоционалдық кернеуді төмендетіңіз.
Дәрі-дәрмекпен емдеу: Кейбір жағдайларда дәрігер қан қысымын бақылау, холестерин деңгейін төмендету немесе жүрек ритмін жақсарту үшін дәрі-дәрмек тағайындауы мүмкін. Бұл дәрілер мыналарды қамтуы мүмкін:
- Бета-блокаторлар: Жүрек соғу жиілігін төмендету үшін.
- Антидепрессанттар: Созылмалы стресс пен алаңдаушылықты емдеу үшін.
- Антигипертензивті препараттар: Қан қысымын қалыпқа келтіру үшін.
Маман кеңестері
- Тұрақты медициналық тексерулер: Жүрек-қан тамыр ауруларын уақытында анықтау үшін дәрігерге бару.
- Күнделікті өмірде стрессті азайту: Демалуға, хоббиге және жақындармен уақыт өткізуге көңіл бөлу.
- Психологиялық көмек әдістерін пайдалану: Релаксация және тыныс алу техникасын меңгеру эмоциялық жүктемелермен күресуге көмектеседі.
Ғылыми деректер мен зерттеулер
- Стресс пен гипертония арасындағы байланыс туралы зерттеулер созылмалы стресстің қан қысымын көтеретінін және жүрек ауруларының қаупін арттыратынын көрсетті (Journal of Hypertension, 2020).
- Стресс пен аритмиялардың әсері туралы зерттеулер стресс жүрек ритмін бұзуы мүмкін екенін және инсульт пен инфаркт қаупін арттыратынын көрсетті (Circulation, 2021).
Қорытынды
Стресс жүрек денсаулығына елеулі әсер етуі мүмкін, гипертония, аритмиялар және миокард инфарктісі қауп
ін арттыруы мүмкін. Алайда, уақытында анықтау және тиісті шаралар қабылдау арқылы, мысалы, стрессті азайту, физикалық белсенділік және дұрыс тамақтану арқылы оның теріс салдарын минимизациялауға болады. Тұрақты медициналық тексерулер мен психологпен жұмыс жасау жүрек денсаулығын дұрыс деңгейде сақтауға көмектеседі.
