Стресс және оның денсаулыққа әсері: қалай жеңуге болады

Стресс — ағзаның физикалық және эмоционалдық жүктемелерге табиғи реакциясы. Қалыпты жағдайда ол пайдалы болуы мүмкін, адамның назарын шоғырландырып, қиын жағдайлармен күресуге көмектеседі. Алайда, созылмалы стресс денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін. Бұл мақалада стресс ағзаға қалай әсер ететінін, оның белгілерін қалай анықтауға болатынын, стресс бұзылыстарын қалай диагностикалауға болатынын және оның зиянды әсерлерін азайту үшін не істеу керек екенін қарастырамыз.

Стресс деген не?

Стрестің анықтамасы

Стресс — ағзаның сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіштерге (стрессорларға) жауап ретінде пайда болатын кешенді физиологиялық реакция. Адам қауіп немесе қиындыққа тап болғанда, ағза адреналин мен кортизол сияқты гормондарды шығарады, бұл оған қиын жағдайды жеңуге көмектеседі. Бұл процесс «қашу немесе күрес» деп аталады және тірі қалудың эволюциялық механизмінің бір бөлігі болып табылады.

Алайда, стресс ұзақ уақыт бойы әрекет еткенде, ағза қалыпты жағдайына орала алмайды, бұл көптеген денсаулық мәселелеріне әкелуі мүмкін.

Стресс денсаулыққа қалай әсер етеді?

Стрестің физикалық денсаулыққа әсері

Созылмалы стресс ағзаның әртүрлі жүйелеріне теріс әсер етуі мүмкін:

Жүрек-қан тамырлары жүйесі

Хроникалық стресс кортизол деңгейін жоғарылатып, қан қысымының көтерілуіне және жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуы, мысалы, гипертония мен миокард инфарктісінің қаупінің артуына себеп болады. Жүректің үнемі жүктелуі атеросклероздың дамуына әкеліп, инсульт немесе басқа да жүрек ауруларының ықтималдығын арттырады.

Иммундық жүйе

Стресс иммундық жүйені әлсіретіп, ағзаны инфекцияларға осал етеді. Зерттеулер көрсеткендей, созылмалы стресс ағзаның вирустар мен бактериялармен күресу қабілетін төмендетеді. Стрессті бастан кешіретін адамдар жиі суық тию, тұмау және басқа да инфекциялық ауруларға шалдығады.

Ас қорыту жүйесі

Хроникалық стресс ас қорыту жүйесінде проблемалар тудыруы мүмкін, мысалы, гастрит, жаралар, ішек синдромы (СРК) және ас қорыту бұзылыстары. Кортизолдың жоғары деңгейі ас қорыту процесін баяулатып, зат алмасу бұзылыстарына әкелуі мүмкін.

Эндокриндік жүйе

Хроникалық стресс эндокриндік бездердің жұмысында теңгерімсіздікке әкеліп, гормондық теңгерімді бұзуы мүмкін. Бұл әйелдерде менструальды циклдың бұзылуына, метаболизм мәселелеріне, салмақтың артуы немесе тәбет жоғалтуына себеп болады. Ерлерде стресс тестостерон деңгейіне және сперма сапасына әсер етуі мүмкін.

Жүйке жүйесі

Хроникалық стресс депрессия, алаңдаушылық бұзылыстары мен ұйқысыздықтың негізгі қауіп факторына айналады. Ол нейротрендердің жұмысына әсер етіп, ұйқысыздық пен назардың төмендеуіне себеп болады. Сонымен қатар, стресс ұзақ уақыт бойы есте сақтау және зейін салуда қиындықтарға алып келеді, бұл өмір сапасына теріс әсер етеді.

Стресс психикалық денсаулыққа әсері

Психологиялық стресс көптеген психикалық бұзылыстардың себебі болуы мүмкін:

Алаңдаушылық: үнемі уайымдау және қорқыныш сезімі тұрақты болады, бұл алаңдаушылық бұзылыстарына әкеледі.

Депрессия: стресс депрессияның дамуына түрткі болуы мүмкін, әсіресе адам жарақаттық оқиғалардан немесе ұзақ психоэмоционалды күйзелістен өтіп жатқанда.

Өзін-өзі бағалау мәселелері: стрессті жиі бастан кешіретін адамдар өзін-өзі бағалауды жоғалтып, әлеуметтік белсенділікті төмендетіп, оқшаулануға әкелуі мүмкін.

Стрестің белгілері

Стресс физикалық және эмоционалды деңгейде көрінуі мүмкін. Оның белгілерін уақытында анықтау маңызды.

Физикалық белгілері

Жиі бас ауруы және мигрень.

Бүкіл денеде немесе мойын, арқа және иық аймақтарында бұлшықет кернеуі мен ауруы.

Асқазан проблемалары: жүрек айну, диарея немесе іш қату.

Жүрек соғуының жиілеуі, қан қысымының жоғарылауы.

Тері проблемалары, мысалы, безеу немесе экзема.

Аппетит жоғалту немесе артуы, салмақтың өзгеруі.

Эмоционалды белгілері

Алаңдаушылық, қорқыныш немесе уайымдау сезімі.

Зейінді шоғырландыру мен есте сақтау проблемалары.

Үмітсіздік сезімі, апатия, депрессия.

Жиі көңіл-күйдің өзгеруі, ашуланшақтық.

Стрессті диагностикалау

Стрессті диагностикалаудың бірнеше әдісі бар:

Сауалнама мен анкеталар: Дәрігерлер стресс деңгейін бағалау және пациенттің психоэмоционалды жағдайымен байланысты белгілерді анықтау үшін арнайы сауалнамаларды қолданады.

Медициналық зерттеулер: Қан талдаулары мен гормоналды тексерулер кортизол деңгейінің жоғарылауы сияқты стресс белгілерін анықтауға көмектеседі.

Психотерапевтпен кеңес: Психологиялық диагностика пациентпен әңгімелесу арқылы стресс факторларын анықтап, олардың психоэмоционалды жағдайға әсерін бағалауға көмектеседі.

Стрессті жеңу үшін не істеу керек?

Тұрақты физикалық белсенділік

Физикалық белсенділік стрессті төмендетуге және психоэмоционалды жағдайды жақсартуға көмектеседі. Йога, жүгіру, жүзу немесе таза ауада серуендеу сияқты тұрақты жаттығулар эндорфиндер шығаруға ықпал етіп, алаңдаушылық пен депрессия деңгейін төмендетеді.

Медитация және тыныс алу жаттығулары

Медитация мен тыныс алу жаттығулары релаксацияны арттырып, стрессті азайтуға және зейінді жақсартуға көмектеседі. Қарапайым терең тыныс алу техникалары стресс жағдайларында тез жеңілдетуге көмектеседі.

Дұрыс ұйқы режимі

Ұйқының сапасы стресске әсер етеді. Ұйқының жеткіліксіздігі стресс әсерін күшейтеді. Ұйқы режимін қалыптастыру және демалу үшін ыңғайлы жағдай жасау нервтердің шиеленісін азайтады.

Дұрыс тамақтану

Витаминдер мен минералдарға бай теңдестірілген тамақтану, әсіресе В дәрумендері, магний және С дәрумені стресске қарсы күресуге көмектеседі. Алкоголь, кофеин және қанттың көп мөлшерін қолданудан аулақ болу керек, себебі олар стрессті күшейтуі мүмкін.

Жақын адамдармен қарым-қатынас

Отбасы мен достардың қолдауы қиын жағдайлармен күресуге көмектеседі және стрессті төмендетеді. Ашық әңгімелер мен эмоционалды қолдау психоэмоционалды әл-ауқат үшін маңызды.

Психотерапия және психологпен кеңесу

Егер стресс созылмалы болып, алаңдаушылық бұзылыстары немесе депрессияға айналса, маманмен кеңесу қажет. Когнитивті-мінез-құлық терапиясы (КМТ) және басқа психотерапия әдістері стрессті емдеуде тиімді болуы мүмкін.

Қорытынды ұсыныстар

Стресс — өмірдің ажырамас бөлігі, бірақ созылмалы стресс физикалық және психикалық денсаулыққа үлкен зиян келтіруі мүмкін. Стрестің белгілерін тануды және оны төмендету үшін әртүрлі стратегияларды қолдануды үйрену маңызды, мысалы, тұрақты физикалық белсенділік, медитация, дұрыс тамақтану және жақындармен қарым-қатынас. Егер стресс созылмалы болып кетсе, диагноз қою және емдеу үшін кәсіби көмекке жүгіну маңызды.