Генерализденген алаңдаушылық бұзылуы (ГАБ) – бұл күнделікті өмірдің оқиғалары мен тапсырмаларына қатысты созылмалы алаңдаушылық пен қобалжумен сипатталатын психикалық ауру. Бұл ересектер арасында ең көп тараған бұзылыстардың бірі болып табылады және өмір сапасына және күнделікті тапсырмаларды орындауға қабілетке айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Осы мақалада біз генерализденген алаңдаушылық бұзылуының қалай көрінетінін, оның белгілерін, диагностикасы мен емдеу әдістерін талқылаймыз.
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуы деген не?
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуы – адамның үнемі артық алаңдаушылықты сезінуімен сипатталатын психикалық бұзылыс. Адам ГАБ-пен күнделікті оқиғаларға қатысты шектен тыс алаңдаушылықты бастан кешіреді, бұл алаңдаушылық жиі шынайы жағдайларға сәйкес келмейді. Бұл бұзылыс белгілі бір себептерсіз де пайда болып, қалыпты өмірге кедергі келтіруі мүмкін.
ГАБ-ның негізгі сипаттамалары:
- Созылмалы алаңдаушылық: Алаңдаушылық кем дегенде алты ай бойы күнделікті орын алады.
- Қатерлердің дұрыс емес қабылдануы: Адам кішкене оқиғаларға, мысалы, жұмыс мерзімдеріне, денсаулыққа, қатынастарға және басқа да күнделікті тапсырмаларға алаңдаушылық білдіреді.
- Алаңдаушылықты бақылаудың қиындығы: Алаңдаушы ойларды азайту әрекеттері жиі нәтиже бермейді.
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуының белгілері
ГАБ психологиялық, физикалық және мінез-құлықтық белгілермен көрінуі мүмкін. Бұл белгілер әртүрлі дәрежеде болуы мүмкін, бірақ олардың барлығы күнделікті әрекеттерге айтарлықтай кедергі келтіруі мүмкін.
1. Психологиялық белгілер:
- Үнемі алаңдаушылық: Адам күнделікті нәрселер, мысалы, жұмыс, денсаулық немесе жеке қатынастар туралы алаңдайды.
- Алаңдаушылықты бақылаудың мүмкін еместігі: Адам алаңдаушылықтың негізсіз екенін біле тұра оны бақылай алмайды.
- Кернеу сезімі: Қалыпты күнделікті әрекеттермен байланысты болып жатқан, тұрақты мазасыздық пен кернеу сезімі.
- Алаңдаушылық ойлары: Адам жағымсыз салдарларды ойлап, одан ары алаңдайды, тіпті бұл қауіптер нақты болмаса да.
2. Физикалық белгілер:
- Бұлшықет кернеуі: ГАБ бар адамдар жиі бұлшықет аурулары, бас аурулары немесе дененің тұрақты кернеуге «тұйықталған» сезімін сезінеді.
- Ұйқы проблемалары: Ұйықтап кету қиындықтары немесе алаңдаушылық ойлары себебінен түнде жиі ояну.
- Жүрек соғысының жиілеуі: Алаңдаушылық жүрек соғуын немесе жүректің «жүректен шығып кететіндей» сезімін тудырады.
- Тыныс алу проблемалары: Адам ауа жетіспеушілігін, дем алу қиындығын немесе беткейлі тыныс алуды сезінуі мүмкін.
- Жүрек айнуы және бас айналу: ГАБ жүрек айну немесе бас айналу сияқты сезімдермен бірге жүруі мүмкін.
3. Мінез-құлықтық белгілер:
- Жағдайларды болдырмау: ГАБ бар адамдар алаңдаушылықты тудыруы мүмкін жағдайлардан немесе жерлерден қашуға тырысады.
- Әлеуметтік өмірде қиындықтар: Әлеуметтік өзара әрекеттесулерден немесе басқалардың теріс бағалауларынан қорқу.
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуының диагностикасы
ГАБ диагностикасы кешенді тәсілді қажет етеді. Диагностика әдетте белгілерді бағалау, пациенттің медициналық тарихын тексеру және ұқсас белгілер тудыруы мүмкін басқа ауруларды жоққа шығаруды қамтиды.
1. Психологиялық тексеру:
Психолог немесе психиатр белгілердің қаншалықты жиі және қай жағдайда пайда болатынын, сондай-ақ олардың күнделікті өмірге қаншалықты кедергі келтіретінін түсіну үшін егжей-тегжейлі сұхбат өткізеді. Бұл алаңдаушылықты бағалау шкалаларының көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
2. Медициналық тексеру:
Кейде басқа ауруларды, мысалы, жүрек, тыныс алу немесе эндокриндік жүйелердің бұзылуын жоққа шығару үшін медициналық тексеру жүргізу қажет болуы мүмкін, оған қан анализдері мен басқа да тесттер кіреді.
3. Диагностикалық критерийлерді пайдалану:
ГАБ диагностикасы үшін дәрігерлер психикалық бұзылыстардың диагностикалық және статистикалық нұсқаулығында (DSM-5) немесе аурулардың халықаралық жіктемесінде (МКБ-10) көрсетілген критерийлерге сүйенеді.
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуын емдеу
ГАБ емдеуі кешенді тәсілді талап етеді, бұл психотерапевтік әдістерді және дәрі-дәрмекпен емдеуді қамтиды. Емдеу жеке негізде жүргізіліп, белгілерді жеңілдетуге және пациенттің өмір сапасын жақсартуға бағытталған болуы керек.
1. Психотерапия:
- Когнитивті-бихевиоральды терапия (КБТ): Бұл ГАБ емдеудің ең тиімді психотерапевтік әдісі болып табылады. КБТ пациентке алаңдаушылықты тудыратын теріс ойлау үлгілерін анықтауға және өзгертуге көмектеседі.
- Майндфулнесс және релаксациялық техника: Ойлар мен сезімдерге саналы түрде назар аударуды үйрететін әдістер алаңдаушылықты басқаруға пайдалы болуы мүмкін.
- Топтық терапия: Алаңдаушылықпен күресетін басқа адамдармен араласу пациенттерге өздерін аз оқшауланған сезінуге және өз проблемаларын жеңуге жаңа жолдар табуға көмектеседі.
2. Дәрі-дәрмекпен емдеу:
ГАБ емдеуде келесі дәрілік топтар қолданылуы мүмкін:
- Антидепрессанттар (мысалы, СИОЗС – серотонинді кері қайтарып алу ингибиторлары): Бұл дәрілер алаңдаушылық деңгейін төмендетуге және көңіл-күйді жақсартуға көмектеседі.
- Анксиолитиктер: Алаңдаушылық пен қобалжуды төмендететін дәрілер.
- Бензодиазепиндер: Әдетте, алаңдаушылықтың өткір симптомдарын жою үшін қысқа мерзімге қолданылады.
3. Өмір салты мен өзін-өзі көмек көрсету:
- Жаттығулар: Спорттық белсенділік стрессті төмендетуге және көңіл-күйді жақсартуға көмектеседі.
- Денсаулықты жақсарту: Көкөністер, жемістер, толық дәнді дақылдар жеу және кофеин мен алкогольді артық тұтынудан аулақ болу.
- Релаксация техникасы: Медитация, йога және тыныс алу жаттығулары алаңдаушылықты басқаруға пайдалы болуы мүмкін.
Дәрігерлердің кеңестері
- Кәсіби көмек іздеу: Егер алаңдаушылық күнделікті өмірге кедергі келтірсе, маманға жүгіну маңызды. ГАБ емделеді және ерте басталған жағдайда емдеу нәтижелі болады.
- Жақын адамдардан қолдау: Отбасы мен достар ГАБ-дан зардап шегетін адамды қолдауда маңызды рөл атқара алады.
- Ұйқы мен демалудың тәртібін сақтау: Ұйқының болмауы алаңдаушылық белгілерін күшейтуі мүмкін. Сау ұйқы мен демалу әдеттерін сақтау маңызды.
Қорытынды кеңестер
Генерализденген алаңдаушылық бұзылуы – бұл адамның күнделікті өміріне айтарлықтай әсер ететін ауыр ауру. Алайда, ерте диагностика мен тиісті емдеу арқылы көпшілік симптомдармен күресіп, өмірін бақылауға қайта ие бола алады. Егер сіз немесе жақындарыңыз алаңдаушылық белгілерін байқасаңыз, маманға жүгінуді кейінге қалдырмаңыз – ерте диагностика мен емдеу өмір сапасын айтарлықтай жақсартады.
