Нервтік күйзеліс — бұл күшті психоэмоционалды бұзылыстарды білдіретін термин, ол жиі күнделікті тілде қолданылады. Бұл жағдайды анықтау әрдайым оңай емес, өйткені әр адамда ол әртүрлі түрде көрінуі мүмкін, бірақ оның белгілерін, себептерін және басқару әдістерін түсіну маңызды, өйткені бұл психикалық денсаулықты қолдауға көмектеседі.
Нервтік күйзеліс дегеніміз не?
Нервтік күйзеліс — бұл ұзақ уақыт бойы созылған стресс, шамадан тыс жүктемелер немесе травматикалық жағдайлардан кейін пайда болатын жедел психоэмоционалды жағдай. Бұл психикалық ауру ретінде диагноз қойылмайды, ол көбінесе нервтер мен эмоциялардың жинақталуынан туындайды. Күнделікті өмірде нервтік күйзеліс көбінесе психиканың «қызуы» ретінде сипатталады, яғни адам артық талаптар мен жүктемелерге төтеп бере алмайды, бұл эмоциялық және физикалық жағдайының бұзылуына әкеледі.
Нервтік күйзелістің белгілері
Нервтік күйзелістің белгілері әртүрлі болуы мүмкін және бірнеше деңгейде көрінуі мүмкін:
Эмоционалды белгілер:
- Үмітсіздік пен апатия: Күштің жоқтығы, ештеңе маңызды емес деген сезім.
- Жылау мен көз жасу: Артық сезімталдық, тіпті ұсақ-түйек нәрселерден жылау.
- Артық алаңдаушылық: Үнемі мазасыздану, қорқыныш, жағдайдың бақылаудан шығып кету сезімі.
- Тітіркену мен агрессия: Көңіл-күйдің күрт өзгеруі, басқаларға немесе өзіне ашу-ызасын білдіру.
- Кінә сезімі: Өзін сәтсіздікке ұшыраған, мәселелермен күресуге қабілетсіз деп сезіну.
Физикалық белгілер:
- Шаршау мен әлсіздік: Тіпті қарапайым тапсырмалар да қиын, үнемі шаршағандық сезімі.
- Бас ауруы: Бойдағы кернеу мойын мен бас аймағында ауырсыну тудыруы мүмкін.
- Асқазан мәселелері: Жүрек айнуы, іштің ауруы, ас қорыту бұзылыстары.
- Діріл мен тітіркену: Нервтік күйзеліс қол мен аяқтағы дірілде көрінуі мүмкін.
- Ұйқы мәселелері: Ұйықтай алмау немесе, керісінше, артық ұйқышылдық пен әлемнен жасырынып қалу тілегі.
Психологиялық белгілер:
- Бағдарсыздық пен шатасу: Нақтылықтың жоғалуы, шешім қабылдауда қиындықтар туындауы.
- Жалғыздық пен оқшаулану сезімі: Басқалар түсінбейтін сияқты сезіну және өз эмоцияларыңызбен жалғыз қалғандай болу.
- Қарым-қатынас жасау қиындықтары: Қиындықтар, әлеуметтік байланыстардан қашу, басқалардан алыстап сезіну.
Нервтік күйзелістің себептері
Нервтік күйзеліс көп жағдайда бір емес, бірнеше себептердің жиынтығынан туындайды, олар психиканың шамадан тыс жүктелуіне әкеледі. Мұнда негізгі себептерді атап өтуге болады:
- Ұзақ мерзімді стресс пен артық жүктеме: Жұмыс, отбасылық міндеттер, оқу, жеке өмірдегі мәселелер — мұның бәрі созылмалы күйзелісті тудырады.
- Өмірдегі маңызды өзгерістер: Көшу, ажырасу, жақын адамды жоғалту, жұмыстан шығару — мұндай жағдайлар эмоционалды бейімделуді талап етеді және күшті күйзеліс көзі бола алады.
- Эмоциялармен күресудің қиындығы: Егер адам өз сезімдерін білдіру немесе қиын эмоцияларды қабылдау қабілетсіз болса, олар жинақталып, күйзеліс тудырады.
- Қолдаудың болмауы: Жалғыздық сезімі мен ішкі дүниеңізді ешкіммен бөлісе алмау күйзелісті күшейтеді.
- Созылмалы аурулар: Дәрі-дәрмектерді ұзақ уақыт қабылдау немесе денсаулыққа қатысты тұрақты мәселелер психикалық жағдайды нашарлатуы мүмкін.
- Травматикалық оқиғалар: Апаттар, зорлық-зомбылық, шокты немесе драмалық тәжірибелер посттравматикалық күйзелісті тудыруы мүмкін.
Нервтік күйзелістен қалай шығуға болады?
Нервтік күйзеліс — бұл ағзаның тоқтап, өмірді қайта бағалауға қажеттілігі туралы сигналы. Міне, нервтік күйзеліс жағдайында көмектесетін бірнеше тиімді әдістер:
- Мәселені мойындау: Қалпына келу жолындағы бірінші қадам — бұл сіз қиын кезеңді бастан өткеріп жатқандығыңызды мойындау. Эмоцияларыңызды жасырмаңыз, өзіңізге адал болыңыз.
- Демалу мен қалпына келу: Өзіңізге қалпына келуге уақыт беріңіз. Демалыңыз, ұйықтаңыз, сізді қуантатын нәрселермен айналысыңыз (оқу, серуендеу, хобби). Ағза мен психикаңызды қайта қуаттандыру қажет.
- Релаксация техникасы:
- Терең тыныс алу: Қарапайым тыныс алу жаттығулары жүйке жүйесін тыныштандыруға көмектеседі.
- Медитация мен йога: Бұл әдістер дене мен сананы босаңсытуға, күйзелісті төмендетуге көмектеседі.
- Прогрессивті бұлшықет релаксациясы: Бұл әдіс бойынша адам бұлшықеттерді кезекпен тартып, босатып, физикалық кернеуді жеңілдетеді.
- Дұрыс тамақтану мен физикалық белсенділік: Салмақты тамақтану мен тұрақты физикалық жүктемелер стрессті басқаруға көмектеседі. Тіпті таза ауада серуендеу де эндорфиндердің шығарылуына ықпал етеді.
- Жақындардан қолдау: Достармен немесе отбасы мүшелерімен сөйлесу маңызды қолдау көзі бола алады. Көбінесе біреумен сөйлесу жайлылықты сезіндіреді.
- Психологиялық көмек: Егер өзіңізге көмектесу қиын болса, психолог немесе психотерапевтке жүгінуден қорықпаңыз. Мамандар күйзелістің себептерін талдауға және оны жеңуге арналған кеңестер бере алады.
Қашан психолог немесе психиатрға жүгіну керек?
Егер нервтік күйзеліс өтпей, жағдайыңыз нашарласа, маманға жүгіну қажет. Міне, кәсіби көмекті талап ететін кейбір белгілер:
- Жағдайдың тұрақты нашарлауы: Егер жағдай сіз жасаған әрекеттерге қарамастан жақсармай жатса.
- Психосоматикалық белгілер: Психикалық жағдай физикалық денсаулыққа (мысалы, бас ауруы, жүрек ауруы) әсер етсе.
- Өзін-өзі жарақаттау немесе суицидке байланысты ойлар: Өзін-өзі жарақаттау немесе өлім туралы ойлар пайда болса, дереу көмекке жүгіну қажет.
- Ұзаққа созылған депрессия немесе алаңдаушылық: Егер сезімдер бірнеше апта немесе айлар бойы жалғасып, қалыпты өмірге кедергі келтірсе.
Нервтік күйзелістен қалай алдын алуға болады?
Нервтік күйзелістің алдын алу үшін психоэмоционалды жағдайыңызды бақылап, күйзелісті басқаруды үйрену маңызды. Міне, бірнеше кеңес:
- Стресс басқару дағдыларын дамыту: Медитация, йога, терең тыныс алу жаттығуларын үнемі орындау стрессті бақылауға көмектеседі.
- Жұмыс пен демалыс арасындағы тепе-теңдікті сақтау: Өзіңізді артық жүктемеңіз. Міндеттерді бөлуге және көмек сұрауға үйреніңіз.
- Өзіңізге қамқорлық жасау: Сізді қуантатын нәрселермен тұрақты түрде айналысыңыз, физикалық белсенділікті ұмытпаңыз.
- Әлеуметтік байланыстар: Жақындарыңызбен байланыс орнатыңыз, сезімдеріңізбен бөлісіңіз, өзіңізді жабық ұстаудан аулақ болыңыз.
Қорытынды
Нервтік күйзеліс — бұл ағзаның маңызды сигналы, ол көңіл бөлу мен қамқорлықты талап етеді. Белгілерін уақытында танып, қажет болған жағдайда көмекке жүгіну маңызды. Дұрыс әдістер мен қолдаудың көмегімен эмоциялық тепе-теңдікті қалпына келтіріп, зиянды салдардан аулақ болуға болады.
