Іш қату – ас қорыту жүйесіндегі ең көп таралған мәселелердің бірі, ол ішектің қалыпты босауына кедергі келтіреді. Көп жағдайда іш қатуды үй жағдайында дұрыс тамақтану мен өмір салтын сақтау арқылы емдеуге болады. Бұл мақалада біз іш қатудың не екенін, оның себептерін, белгілерін, диагностикасы мен емі, сондай-ақ іш қатудан үй жағдайында арылу үшін тиімді әдістерді қарастырамыз.
Іш қату деген не?
Іш қату (немесе констипация) – ішектің босауында қиындықтар, сирек немесе ауырып босау жағдайы. Бұл жағдай толық босамау, іштің кебуі, ауырсыну және дискомфортпен бірге жүруі мүмкін. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректеріне сәйкес, іш қату әсіресе 40 жастан асқан адамдар арасында ас қорыту мәселелерінің ең көп тараған түрі болып табылады.
Іш қатудың себептері
Іш қату әртүрлі себептерден туындауы мүмкін, оның ішінде дұрыс емес тамақтану, өмір салтының бұзылуы, аурулар немесе кейбір дәрі-дәрмектерді қабылдау. Іш қатуға әкелетін негізгі факторларды қарастырайық.
Дұрыс тамақтанбау
- Іш қатудың негізгі себептерінің бірі – дұрыс тамақтанбау, әсіресе диетада талшықтың жетіспеуі. Талшық ішектің жұмысын қалыпқа келтіруге, оның перистальтикасын жақсартуға және нәжістің тоқтап қалуын болдырмауға көмектеседі.
Физикалық белсенділіктің жетіспеуі
- Аз қозғалатын өмір салты және отырушы жұмыс зат алмасуды баяулатуы мүмкін, бұл ішектің қалыпты жұмысын бұзады және іш қатуға әкеледі.
Стресс пен психоэмоционалдық бұзылулар
- Эмоционалды стресс, алаңдаушылық және депрессия ішектің жұмысын теріс әсер етуі мүмкін. Стресс әсерінен ас қорыту процесі және нәжістің қозғалуы бұзылуы мүмкін.
Дәрі-дәрмектер
- Кейбір дәрі-дәрмектер, оның ішінде ауырсынуды басатын дәрілер, антидепрессанттар, антацидтер және гипотензивті препараттар іш қатудың жанама әсері ретінде пайда болуы мүмкін.
Созылмалы аурулар
- Іш қату түрлі аурулардың симптомы болуы мүмкін, мысалы, қант диабеті, гипотиреоз, Паркинсон ауруы, аш ішек синдромы және басқалар.
Іш қатудың белгілері
Іш қату түрлі белгілермен көрінуі мүмкін. Ең жиі кездесетін белгілер:
- Әдетте нәжісті сирек шығару (аптасына үш реттен кем).
- Нәжісті шығаруға қатты күш салу.
- Нәжістің қаттылығы мен құрғақ болуы.
- Ішектің толық босамауы сезімі.
- Іштің кебуі мен ауырлық сезімі.
- Іштің ауыруы және дискомфорт.
Егер іш қату белгілері 3-4 күннен артық жалғасса немесе қан аралас нәжіс болса, дәрігерге көріну қажет.
Іш қатуды диагностикасы
Іш қатудың диагностикасы медициналық тексеруден басталады, онда дәрігер нәжісті шығару жиілігі, өмір салты, тамақтану және аурулар туралы сұрақтар қояды. Кейбір жағдайларда қосымша зерттеулер тағайындалуы мүмкін:
Қан анализдері
- Гипотиреоз, диабет немесе анемия сияқты ауруларды анықтау үшін жасалады.
Колоноскопия
- Ішекті арнайы камерамен қарап, ішек проблемаларын, мысалы, қабынулар, ісіктер немесе басқа да аномалияларды анықтау үшін қолданылады.
Рентген зерттеулері
- Ішектің жағдайын бағалау және қалыпты босау үшін механикалық кедергілерді анықтау үшін қолданылады.
Ультрадыбыстық зерттеу
- Асқазанның ішкі мүшелерін, мысалы, бауыр мен ұйқы безінің ауруларын анықтауға арналған.
Іш қатуды үйде емдеу
Іш қатуды емдеу оның себебіне байланысты. Көп жағдайда іш қатуды үйде дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және халықтық әдістер арқылы жеңуге болады. Енді негізгі емдеу әдістерін қарастырайық.
Дұрыс тамақтану
- Іш қатуға қарсы ең тиімді әдістердің бірі – тамақтануды өзгерту. Тамақтануға қатысты бірнеше кеңестер:
- Суды көп ішу: Судың жетіспеушілігі нәжістің құрғақ болуына және қатуына әкелуі мүмкін. Күніне кем дегенде 1,5-2 литр су ішу ұсынылады.
- Талшықты көбейту: Талшық ішек перистальтикасын жақсартады. Рационға талшыққа бай көкөністер, жемістер, толық дәнді дақылдар, бұршақ дақылдары және жаңғақтар қосыңыз.
- Майлы тағамдар мен тәттілерді шектеу: Бұл тағамдар ас қорытуды баяулатып, іш қатуға себеп болуы мүмкін.
- Тұрақты тамақтану: Баяу және тұрақты тамақтану ішектің жұмысын қалыпқа келтіруге көмектеседі.
Физикалық белсенділік
- Тұрақты физикалық жаттығулар ішек жұмысын ынталандырады және іш қатудан арылуға көмектеседі. Күніне кем дегенде 30 минут физикалық жаттығу жасау ұсынылады. Бұл таза ауада серуендеу, жүгіру, жүзу немесе йога болуы мүмкін.
Халықтық әдістер
- Іш қатуды емдеуге көмектесетін бірнеше халықтық әдіс бар:
- Лен дәндері: Лен дәндері ішектің перистальтикасын жақсартатын ерігіш талшықты қамтиды. Оларды йогуртқа, ботқаларға немесе смузиге қосуға болады.
- Сенна: Сенна жапырақтары табиғи іш жүргізетін дәрі болып табылады. Оны сақтықпен пайдалану керек, себебі ұзақ уақыт қолдану тәуелділікке әкелуі мүмкін.
- Сұлы үгінділері: Сұлы үгінділері талшыққа бай және ішектің жұмысын қалыпқа келтіруге пайдалы болуы мүмкін.
- Жылы лимонды су: Таңертең лимонмен жылы су ішектің жұмысын ынталандырып, метаболизмді жақсартады.
Медикаментозды емдеу
- Егер іш қатуды диета және халықтық әдістермен емдеу мүмкін болмаса, дәрігер іш жүргізетін дәрілерді тағайындауы мүмкін. Негізгі түрлері:
- Осмотикалық іш жүргізетін дәрілер: Макрогол немесе лактулоза сияқты препараттар нәжістің көлемін және су құрамын көбейтеді.
- Моторлы іш жүргізетін дәрілер: Бұл препараттар ішектің жұмысын ынталандырып, перистальтиканы арттырады (мысалы, бисакодил).
- Ректальды құралдар: Глицеринді шамдар немесе микроклизмалар іш қатуды тез жеңуге көмектеседі.
Алайда, іш жүргізетін дәрілерді дәрігердің кеңесінсіз қолдану ұсынылмайды, өйткені бұл тәуелділікке және мәселені күшейтуге әкелуі мүмкін.
Іш қатудың алдын алу
Іш қатудың алдын алу үшін бірнеше қарапайым ұсыныстарды орындау қажет:
- Тұрақты тамақтану режимін ұстаныңыз.
- Көп су ішіңіз.
- Талшыққа бай тағамдарды тамақтану рационыңызға қосыңыз.
- Тұрақты физикалық белсенділікті сақтаңыз.
- Стресс жағдайларын басқару үшін медитация немесе релаксация жаттығуларын жасаңыз.
Қорытынды
Іш қату – бұл кең таралған, бірақ емделетін мәселе. Көп жағдайда оны үй жағдайында дұрыс тамақтану, физикалық белсенділікті арттыру және халықтық әдістерді қолдану арқылы жеңуге болады. Алайда, егер белгілер сақталып немесе ауырсынулар мен басқа да асқынулармен бірге жүрсе, дәрігерге бару керек.
