Жүрек пен тамырлар денсаулығы көптеген факторларға байланысты, және олардың ең маңыздысы — қан құрамындағы холестерин деңгейі. Көптеген адамдар үшін бұл термин теріс нәрселермен байланысты болса да, шын мәнінде холестерин — ағзадағы негізгі қызметтерді атқаратын маңызды зат. Бұл мақалада холестериннің не екенін, жүрек пен тамырлар денсаулығына қалай әсер ететінін және оның деңгейін бақылаудың маңыздылығын түсіндіреміз.
Холестерин деген не және ағзада қалай жұмыс істейді?
Холестерин — май тәрізді зат, ол ағзадағы барлық жасушалардың дұрыс жұмыс істеуі үшін қажет. Ол жасуша мембраналарын, гормондарды, D дәруменін және майларды қорытуға көмектесетін өт қышқылдарын синтездеуде маңызды рөл атқарады. Алайда, ағзада холестерин еркін түрде болмайды. Ол қан арқылы ерекше ақуыздар — липопротеиндер арқылы тасымалданады, және олар «жақсы» және «жаман» болып бөлінеді.
- Төмен тығыздықтағы липопротеиндер (ЛПНП) — «жаман» холестерин. Ол қан тамырларының қабырғаларына жиналып, холестерин бляшкаларын қалыптастырады. Бұл артериялардың тарылуына және зақымдалуына әкеліп, атеросклероз, инсульт және инфаркт сияқты аурулардың қаупін арттырады.
- Жоғары тығыздықтағы липопротеиндер (ЛПВП) — «жақсы» холестерин. Ол қандағы артық холестеринді бауырға тасымалдап, оны өңдеп, ағзадан шығарады. Жоғары ЛПВП деңгейі тамырларды зақымданудан қорғайды және жүрек денсаулығын сақтауға көмектеседі.
Неліктен холестерин деңгейінің жоғары болуы қауіпті?
Егер ЛПНП (жаман холестерин) деңгейі қалыпты мөлшерден асып кетсе, ол қан тамырларының қабырғаларында жиналып, май жиналымдарын қалыптастырады. Бұл жиналымдар бляшкаларды құрастырып, тамырлардың ішкі қуысын тарылтып, қан ағымын төмендетеді. Бұл келесі мәселелерге әкелуі мүмкін:
- Атеросклероз: Холестерин бляшкаларының жинақталуы артериялардың тарылуына, серпімділігін жоғалтуына және қан тасымалдау қабілетінің төмендеуіне әкеледі. Бұл жүрек-қан тамырлары ауруларының, мысалы, инфаркт немесе инсульт сияқты аурулардың қаупін арттырады.
- Жоғары артериалды қысым: Тарылып, қатайған артериялар қалыпты қан ағымын жүзеге асыра алмайды, бұл артериалды қысымның көтерілуіне әкеледі. Бұл өз кезегінде жүрек ауруларының ықтималдығын арттырады.
- Тромбообразование: Бляшкалармен зақымданған тамырлар қан ұйығын (тромб) қалыптастыруға ықпал етеді, бұл инфаркт миокарда сияқты ауыр ауруларға әкеледі.
Холестерин деңгейін қалай білуге болады?
Холестерин деңгейін үнемі тексеріп тұру жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу үшін өте маңызды. Холестерин деңгейін анықтау үшін арнайы анализ тапсыру қажет, оның нәтижелері миллимоль/литр (ммоль/л) көрсеткіштерінде беріледі. Бұл анализ нәтижелері келесі көрсеткіштерді қамтиды:
- Жалпы холестерин:
- Қалыпты деңгей: 5,2 ммоль/л төмен.
- Жоғары деңгей: 5,2–6,2 ммоль/л.
- Өте жоғары деңгей: 6,2 ммоль/л жоғары.
- ЛПНП (жаман холестерин):
- Қалыпты деңгей: 3,0 ммоль/л төмен.
- Жоғары деңгей: 3,0–4,9 ммоль/л.
- Өте жоғары деңгей: 4,9 ммоль/л жоғары.
- ЛПВП (жақсы холестерин):
- Қалыпты деңгей: ерлер үшін 1,0 ммоль/л жоғары, әйелдер үшін 1,2 ммоль/л жоғары.
- Қорғаныс үшін ЛПВП деңгейі 1,5 ммоль/л жоғары болу керек.
- Триглицеридтер:
- Қалыпты деңгей: 1,7 ммоль/л төмен.
- Жоғары деңгей: 1,7–2,2 ммоль/л.
- Өте жоғары деңгей: 2,2 ммоль/л жоғары.
Холестерин деңгейін жылына кемінде бір рет тексеріп тұру ұсынылады, әсіресе егер сізде тәуекел факторлары (темекі шегу, артық салмақ, гипертония, қант диабеті) болса.
Холестерин деңгейін қалай төмендетуге болады?
Егер анализдер холестерин деңгейінің жоғары екенін көрсетсе, дүрбелеңге түспеңіз. Холестерин деңгейін бақылаудың және төмендетудің көптеген тәсілдері бар, олар жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін азайтуға көмектеседі.
- Дұрыс тамақтану: Клетчаткаға бай тағамдарды (көкөністер, жемістер, жарма) және омега-3 май қышқылдары бар өнімдерді (майлы балық) рационға енгізіңіз. Сонымен қатар, қаныққан майлардан (майлы ет, майлы сүт өнімдері, фастфуд) және трансмайлардан аулақ болыңыз, өйткені олар «жаман» холестерин деңгейін арттырады.
- Физикалық белсенділік: Тұрақты жаттығулар ЛПВП деңгейін арттыруға және ЛПНП деңгейін төмендетуге көмектеседі. Тіпті қарапайым серуендер немесе ашық ауада жаттығулар да жүрек пен тамырлар денсаулығына оң әсер етеді.
- Темекіден бас тарту: Темекі шегу ЛПНП деңгейін арттырып, ЛПВП деңгейін төмендетеді, бұл тамырлар мен жүрекке зиян келтіреді. Темекіден бас тарту — жүрек-қан тамырлары жүйесінің денсаулығын жақсартудың ең тиімді жолдарының бірі.
- Салмақты бақылау: Артық салмақ — холестерин деңгейінің жоғары болуына ықпал ететін тәуекел факторы. Тұрақты физикалық белсенділік пен теңдестірілген тамақтану арқылы дене салмағын қалыпты ұстауға болады.
- Медикаментозды емдеу: Кейбір жағдайларда дәрігерлер холестерин деңгейін төмендететін дәрілерді, мысалы, статиндерді тағайындауы мүмкін. Бұл дәрілер ЛПНП деңгейін төмендетіп, тамырларды зақымданудан қорғайды.
Қашан дәрігерге жүгіну керек?
Егер холестерин деңгейіңіз қалыпты деңгейден едәуір жоғары болса, дәрігерге жүгіну қажет. Мамандар сізге өмір салтын өзгерту, дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, кейде медикаментозды емдеуді қамтитын жеке емдеу жоспарын жасауға көмектеседі.
Қорытынды
Холестерин деңгейін бақылау — жүрек және тамырлар денсаулығын сақтау үшін маңызды қадам. «Жаман» холестерин деңгейінің жоғары болуы атеросклероз және басқа жүрек-қан тамырлары ауруларының дамуына ықпал етеді. Үнемі тексерулер, дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және зиянды әдеттерден бас тарту жүрек денсаулығын сақтап, ұзақ уақыт бойы жақсы жағдайды қамтамасыз етуге көмектеседі.
