Көптеген адамдар таңертең олардың артериалды қан қысымының күн ішінде жоғары болатынын байқайды. Бұл құбылыс алаңдаушылық туғызуы мүмкін, әсіресе қан қысымы жоғарыласа және бас ауруы немесе басқа да жағымсыз белгілер пайда болса. Бұл мақалада таңертеңгі қан қысымының жоғарылауының себептері, оның салдары және қан қысымын бақылау мен қалыпқа келтіру әдістері туралы толығырақ айтып береміз.
Артериалды қан қысымы дегеніміз не?
Артериалды қан қысымы (ҚҚ) — қанның тамыр қабырғаларына әсер ететін күші. Ол миллиметр ртут бағанасында (мм рт. ст.) өлшенеді және екі көрсеткішпен белгіленеді:
- Систолалық қан қысымы — жүректің жиырылу кезінде артерияларда ең жоғары қысым.
- Диастолалық қан қысымы — жүректің босаңсуы кезінде артерияларда ең төменгі қысым.
Көптеген адамдар үшін нормалы артериалды қан қысымы шамамен 120/80 мм рт. ст. болып табылады.
Неге таңертең қан қысымы жоғары болуы мүмкін?
Адам организмінің физиологиялық ерекшеліктері Қан қысымы күн ішінде өзгеріп отырады, бұл қалыпты жағдай болып саналады. Таңертең, түнгі тынығудан кейін, қан қысымы бірнеше себептерге байланысты жоғары болуы мүмкін:
- Гормоналды өзгерістер: Түнде кортизол және адреналин сияқты гормондар бөлінеді, олар организмді оятуға және белсенді әрекетке дайындалуға көмектеседі. Бұл гормондар тамырларды тарылтуға әсер етеді, бұл қан қысымының жоғарылауына әкелуі мүмкін.
- Реттеу механизмдері: Ұйықтап жатқан кезде жүрек-қан тамырлар жүйесі «тыныш» режимде жұмыс істейді, ал тамырлар босайды. Бірақ оянғаннан кейін организм белсенді жұмыс істей бастайды, бұл орган мен тіндерге оттегі мен қоректік заттарды жеткізу үшін қан қысымының жоғарылауына әкеледі.
- Биологиялық ритмдер: Адам организмінде ішкі биологиялық сағаттар — циркадты ритмдер бар, олар гормондардың деңгейі, дене температурасы және қан қысымын реттейді. Таңертең қан қысымы осы ритмдердің өзгерістеріне жауап ретінде жоғарылауы мүмкін.
Тамырлар мен жүректің жағдайы Жастың ұлғаюы немесе гипертония сияқты аурулар кезінде тамырлар өздерінің серпімділігін жоғалтады. Бұл тамыр қабырғаларының қан айналымындағы өзгерістерге бейімделуін қиындатады, нәтижесінде таңертең қан қысымының жоғарылауына әкелуі мүмкін.
Стресс және физикалық белсенділік Таңертең стресс деңгейі жиі жоғары болады, әсіресе адам жұмысқа асығып жатса немесе басқа психоэмоционалды жүктемелер болса. Стресс адреналин сияқты гормондардың бөлінуіне себеп болады, бұл қан қысымының жоғарылауына әкеледі. Сонымен қатар, таңертеңгі физикалық жүктемелер немесе тұрып қалғанда кенеттен қозғалу қан қысымының қысқа мерзімде көтерілуіне себеп болуы мүмкін.
Гиповолемия және түнгі сусыздану Түнде организмдегі сұйықтық деңгейі төмендеуі мүмкін, бұл жеңіл сусыздануға әкеледі. Бұл қанның қоюлануына себеп болады, ал жүрек көп күшпен жұмыс істеуге мәжбүр болады, бұл таңертең қан қысымының жоғарылауына әсер етуі мүмкін.
Дәрі-дәрмектерді қолдану Қан қысымын төмендететін дәрілерді қабылдайтын көптеген адамдар таңертең қан қысымының басқа уақыттарға қарағанда жоғары болатынын байқайды. Бұл дәрі-дәрмектердің әсері таңертең төмендей бастауына байланысты болуы мүмкін.
Стресс және физикалық белсенділік Таңертең стресс деңгейі жиі жоғары болады, әсіресе адам жұмысқа асығып жатса немесе басқа психоэмоционалды жүктемелер болса. Стресс адреналин сияқты гормондардың бөлінуіне себеп болады, бұл қан қысымының жоғарылауына әкеледі. Сонымен қатар, таңертеңгі физикалық жүктемелер немесе тұрып қалғанда кенеттен қозғалу қан қысымының қысқа мерзімде көтерілуіне себеп болуы мүмкін.
Гиповолемия және түнгі сусыздану Түнде организмдегі сұйықтық деңгейі төмендеуі мүмкін, бұл жеңіл сусыздануға әкеледі. Бұл қанның қоюлануына себеп болады, ал жүрек көп күшпен жұмыс істеуге мәжбүр болады, бұл таңертең қан қысымының жоғарылауына әсер етуі мүмкін.
Дәрі-дәрмектерді қолдану Қан қысымын төмендететін дәрілерді қабылдайтын көптеген адамдар таңертең қан қысымының басқа уақыттарға қарағанда жоғары болатынын байқайды. Бұл дәрі-дәрмектердің әсері таңертең төмендей бастауына байланысты болуы мүмкін.
Таңертеңгі жоғары қан қысымының белгілері
Таңертеңгі қан қысымының жоғарылауы әртүрлі белгілермен қатар жүруі мүмкін:
- Бас ауруы, әсіресе мойынның артқы жағында.
- Бас ауыртатын сезім немесе бас айналу.
- Шаршау және әлсіздік.
- Кеудедегі ауырсыну немесе жүрек соғуының жиілеуі.
- Құсу немесе жүрек айнуы.
Егер осы белгілер үнемі қайталанатын болса, бұл денсаулықты тексеру және дәрігерге жүгіну қажеттілігінің белгісі болуы мүмкін.
Қан қысымын бақылау және диагностикалау әдістері
Артериалды қан қысымын өлшеу Қан қысымы мәселелерін анықтау үшін оны үнемі өлшеу маңызды. Бұл медициналық мекемелерде де, үйде автоматты тонометр арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Үнемі өлшеу таңертеңгі қан қысымының жоғарылауын анықтауға және оны бақылауға көмектеседі.
Холтер мониторингі Кейбір жағдайларда, дәл диагностика жасау үшін Холтер мониторингі тағайындалуы мүмкін. Бұл әдіс 24-48 сағат бойы артериалды қан қысымын тіркеуге мүмкіндік береді, бұл күні бойы қан қысымының өзгерістерінің толық көрінісін береді.
Тексеру және зерттеулер Қан қысымы жоғары болған жағдайда қосымша зерттеулер, мысалы, қан анализдері (электролиттер деңгейі, бүйрек функциясы үшін), ЭКГ, жүрек пен тамырлар ультрадыбыстық зерттеуі жүргізілуі мүмкін.
Холтер мониторингі Кейбір жағдайларда, дәл диагностика жасау үшін Холтер мониторингі тағайындалуы мүмкін. Бұл әдіс 24-48 сағат бойы артериалды қан қысымын тіркеуге мүмкіндік береді, бұл күні бойы қан қысымының өзгерістерінің толық көрінісін береді.
Тексеру және зерттеулер Қан қысымы жоғары болған жағдайда қосымша зерттеулер, мысалы, қан анализдері (электролиттер деңгейі, бүйрек функциясы үшін), ЭКГ, жүрек пен тамырлар ультрадыбыстық зерттеуі жүргізілуі мүмкін.
Қан қысымын бақылау және емдеу
Дәрі-дәрмектер Артериалды қан қысымын бақылау үшін келесі дәрі-дәрмек топтары тағайындалуы мүмкін:
- Диуретиктер — артық сұйықтықты шығару арқылы қан көлемін азайту.
- Бета-блокаторлар — жүрек соғуын баяулатып, жүрекке түсетін жүктемені азайту.
- АПФ ингибиторлары — тамырларды кеңейтіп, қан қысымын төмендетуге ықпал ету.
- Кальций антагонистері — қан тамырларын босаңсытып, қан қысымын төмендетуге көмектесу.
Емдеуді тек дәрігер тағайындауы керек, ол пациенттің жағдайына және қан қысымының жоғарылау себептеріне негізделеді.
Тамақтану мен өмір салтын өзгерту Қан қысымын бақылау үшін өмір салтын өзгерту де өте маңызды:
Тамақтану мен өмір салтын өзгерту Қан қысымын бақылау үшін өмір салтын өзгерту де өте маңызды:
- Дұрыс тамақтану: Тұзды және қаныққан майларды тұтынуды азайту, көкөністер мен жемістердің мөлшерін көбейту, сондай-ақ су ішуді жеткілікті түрде қамтамасыз ету.
- Физикалық белсенділік: Тұрақты физикалық жаттығулар (жүру, жүзу, йога) қан қысымының қалыпқа келуіне көмектеседі.
- Стрессті басқару: Медитация және терең тыныс алу сияқты релаксация әдістері стрессті және қан қысымын төмендетуге көмектеседі.
- Ұйқы: Толыққанды ұйқының қамтамасыз етілуі организмнің циркадты ритмдерін теңестіріп, қан қысымын қалыпқа келтіреді.
Денсаулық салмағын бақылау Артық салмақ — қан қысымының жоғарылауына ықпал ететін факторлардың бірі. Диета мен физикалық белсенділік арқылы салмақты азайту қан қысымын төмендетуге елеулі әсер етуі мүмкін.
Таңертеңгі қан қысымының жоғарылауын қалай болдырмауға болады?
Таңертеңгі қан қысымының жоғарылауын азайту үшін келесі кеңестерді орындаңыз:
- Қан қысымын үнемі өлшеңіз, әсіресе таңертең, ықтимал мәселелерді анықтау үшін.
- Егер дәрігеріңіз қан қысымын бақылау үшін дәрі-дәрмектер тағайындаса, оларды ұмытпаңыз.
- Таңғы әдет: Оянғаннан кейін кенеттен қозғалыстар мен физикалық жүктемелерден аулақ болыңыз.
- Ұйқы алдындағы релаксация: Ұйқыға дейін медитация немесе тыныс алу жаттығулары сияқты релаксация әдістерін қолданып көріңіз.
Қорытынды кеңестер
Таңертеңгі артериалды қан қысымының жоғарылауы — бұл физиологиялық процестермен байланысты табиғи құбылыс. Дегенмен, егер таңертеңгі қан қысымының жоғарылауы тұрақты болып, бас ауруы немесе әлсіздік сияқты белгілермен қатар жүрсе, дәрігерге барып, диагностика мен емдеуді реттеу өте маңызды. Дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және дәрі-дәрмектерді қолдану арқылы қан қысымын бақылап, гипертониямен байланысты қауіптерді азайтуға болады.
