Холестерин — организмде маңызды рөл атқаратын зат, бірақ оның жоғары деңгейі денсаулыққа қауіпті болуы мүмкін. Холестериннің организмге қалай әсер ететінін, оның көбеюіне қандай факторлар әсер ететінін және оның деңгейін дұрыс бақылаудың жолдарын түсіну маңызды. Осы мақалада біз холестерин деңгейін бақылаудың маңыздылығын және оның денсаулыққа қалай әсер ететінін қарастырамыз.
Холестерин деген не?
Холестерин анықтамасы
Холестерин — бұл ағзадағы клеткаларда және қанда кездесетін май тәрізді зат. Ол жасуша мембраналарын құруда, гормондарды өндіруде, сондай-ақ D витамині мен өт қышқылдарын синтездеуде маңызды рөл атқарады. Холестерин ағзаға тамақ арқылы (негізінен жануарлардан алынатын өнімдер арқылы) және бауыр арқылы синтезделеді.
Холестериннің түрлері
Холестериннің екі негізгі түрі бар:
- Төмен тығыздықтағы липопротеидтер (ТТЛП, LDL) — бұл «жаман» холестерин, ол тамырлардың қабырғаларында жиналып, бляшкалар түзеді, бұл атеросклероз бен басқа жүрек-қан тамырлары ауруларына әкелуі мүмкін.
- Жоғары тығыздықтағы липопротеидтер (ЖТЛП, HDL) — бұл «жақсы» холестерин, ол артық холестеринді ағзадан шығарып, оның тамырларда жиналуына кедергі жасайды.
Денсаулықты сақтау үшін ТТЛП мен ЖТЛП арасындағы баланс маңызды.
Неліктен холестериннің жоғары деңгейі қауіпті?
Атеросклероздың дамуы
ТТЛП (жаман холестерин) деңгейі жоғары болған кезде, артериялардың қабырғаларында майлы шөгінділер жиналып, тамырлардың тарылуына әкеледі. Бұл жағдай атеросклероз деп аталады. Уақыт өте келе атеросклероз қан ағымын шектеп, жүрек аурулары, инсульт және басқа жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттыруы мүмкін.
Жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупінің артуы
Егер артериялар холестерин бляшкаларының жиналуы салдарынан тарылып, қатайса, жүрекке жүктеме артады, бұл келесі ауруларға әкелуі мүмкін:
- Жүрек ишемиясы (ЖИ).
- Инсульт.
- Жүрек талмасы (инфаркт).
- Перифериялық артерия ауруы.
Егер бляшка жарылып кетсе, бұл артерияда қанның толық тоқтап қалуына әкелетін қан ұйығын тудыруы мүмкін.
Басқа асқынулар
Сондай-ақ, холестериннің жоғары деңгейі басқа ағзаларға әсер етіп, келесі мәселелерге әкелуі мүмкін:
- Қан қысымының жоғарылауы. Тамыр қабырғалары қатаюы мүмкін, бұл қан қысымына әсер етуі мүмкін.
- Диабет қаупінің артуы. Кейбір зерттеулер холестерин деңгейінің жоғары болуы екінші типті диабет ауруының даму қаупімен байланысты екенін көрсетеді.
Холестерин деңгейін қалай бақылауға болады?
Холестерин деңгейін диагностикалау
Холестерин деңгейін тұрақты түрде өлшеу жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу үшін маңызды. Бұл үшін дәрігер қан анализін тағайындайды, ол жалпы холестериннің, ТТЛП мен ЖТЛП деңгейлерін анықтайды.
Холестерин деңгейін қаншалықты жиі тексеру керек?
- Денсаулығы жақсы адамдар үшін: Холестерин деңгейін әр 4-6 жыл сайын тексеру ұсынылады, 20 жасынан бастап.
- Тәуекел тобындағы адамдар үшін: Жүрек-қан тамырлары ауруларына жоғары тәуекелі бар адамдарға холестерин деңгейін жыл сайын немесе дәрігердің нұсқауымен тексеру қажет.
Дұрыс тамақтану
Тамақтану холестерин деңгейін реттеуде маңызды рөл атқарады. Белгілі бір тағамдар ТТЛП деңгейін төмендетуге және ЖТЛП деңгейін арттыруға көмектесе алады.
Холестерин деңгейін төмендететін тағамдар:
- Жүгері ұны мен талшықтар: Талшықтар ТТЛП деңгейін төмендетуге көмектеседі.
- Омега-3 май қышқылдары: Бұл қышқылдар балықта (лосось, тунец), зығыр дәндерінде және жаңғақтарда кездеседі.
- Жасыл жапырақты көкөністер: Витаминдер мен талшықтарға бай.
- Жемістер: Алмалар, алмұрттар, цитрус жемістері холестерин деңгейін қалыпқа келтіруге көмектеседі.
- Зәйтүн майы: Полиненасыщенные майлар, олар ТТЛП деңгейін төмендетуге көмектеседі.
Шектеу қажет тағамдар:
- Трансмайлар мен қаныққан майлар: Бұл майлар ТТЛП деңгейін жоғарылатуға және атеросклероз қаупін арттыруға себеп болады. Олар қуырылған тағамдарда, маргариндерде, фастфудта және кейбір кондитерлік өнімдерде кездеседі.
- Холестерині жоғары тағамдар: Оларға майлы сүт өнімдері мен ет жатады.
Физикалық белсенділік
Тұрақты дене жаттығулары ТТЛП деңгейін төмендетуге және ЖТЛП деңгейін арттыруға көмектеседі. Дәрігерлер аптасына кемінде 150 минут орташа физикалық белсенділік жасауға кеңес береді (мысалы, жылдам жүріс, жүзу, велоспорт).
Физикалық белсенділіктің холестеринге әсері:
- ЖТЛП деңгейін (жақсы холестерин) арттыру.
- ТТЛП деңгейін (жаман холестерин) төмендету.
- Артық салмақтан арылу, бұл да холестерин деңгейін реттеуге көмектеседі.
Дәрі-дәрмекпен емдеу
Кейбір жағдайларда, егер өмір салтын өзгерту қажетті нәтиже бермесе, дәрігер холестеринді төмендететін дәрі-дәрмектерді тағайындауы мүмкін. Холестерин деңгейін төмендетуге арналған ең көп қолданылатын дәрілер — статиндер мен фибраттар.
- Статиндер: Бұл дәрілер бауырда холестериннің өндірілуін төмендетеді.
- Фибраттар: Олар ТТЛП деңгейін төмендетуге және ЖТЛП деңгейін арттыруға көмектеседі.
Холестеринді емдеу әрқашан дәрігердің тағайындауы бойынша жүргізілуі керек, науқастың денсаулық жағдайы мен тәуекел факторларына байланысты.
Шылым шегуді тоқтату
Шылым шегу холестерин деңгейіне теріс әсер етеді. Ол ЖТЛП деңгейін төмендетіп, ТТЛП деңгейін арттырады, бұл жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттырады. Шылым шегуді тоқтату холестерин деңгейін едәуір жақсартып, жүрек ауруларының қаупін төмендетуге көмектеседі.
Дәрігерлердің кеңестері
- Холестерин деңгейін тұрақты түрде тексеріп отырыңыз, әсіресе егер сізде жоғары қан қысымы, қант диабеті немесе артық салмақ сияқты қауіп факторлары бар болса.
- ТТЛП деңгейін төмендетуге көмектесетін тағамдарды қамтитын дұрыс тамақтану.
- Аптасына кемінде 150 минут физикалық белсенділік жасаңыз.
- Шылым шегуді тоқтатыңыз, бұл жалпы холестерин деңгейін жақсартады.
- Холестеринді емдеуге қатысты дәрігердің нұсқауларын орындаңыз, егер ол қажет болса.
Қорытынды ұсыныстар
Холестерин деңгейін бақылау — жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алуда маңызды қадам. Дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және тұрақты медициналық тексерулерді орындау арқылы жоғары холестеринмен байланысты қауіптерді едәуір төмендетуге болады. Өзіңіздің денсаулығыңызға күтім жасаңыз, сонда ол сізге ұзақ әрі белсенді өмір сыйлайды.
